Grein úr Fiskifréttum

 

Veðsetning á kvóta

Eitt af því sem mest fer fyrir brjóstið á andstæðingum fiskveiðistjórnarkerfisins er veðsetning kvótans.  Telja að veðsetning á óveiddum fiski hljóti að vera mikið óréttlæti og hin mesta óhæfa.  Lítið fer fyrir málefnalegri umræðu um þessi mál en meira fyrir tilfinningaríkum yfirlýsingum, og veðsetningu kvóta er líkt við þjóðarmein.

Það er löngu liðið að lánastofnanir líti á fasteignir eða vélar sem bestu veðsetningar fyrir lánum til fyrirtækja, og frekar verið horft til fjárstreymis þeirra sem merki um hvort þau geti ráðið við endurgreiðslu.  Lánveitandi horfir að sjálfsögðu helst til áhættu af útlánum og byggja ákvörðun sína á trausti til lánþega til endurgreiðslu.  Stýra má þeirri áhættu með ýmsum hætti, t.d. ábyrðum og vöxtum.

Kók og kvótinn

Banki sem hyggst lána Coca Cola fjármuni veltir því fyrir sér hvaða tryggingu þeir hafi fyrir að gott fjárstreymi fyrirtækisins haldi út lánstímann.  Þar blasir við að lógó fyrirtækisins tryggir sölu afurða og er undirstaða sölu og fjárstreymis.  Bankinn setur fyrirtækinu þau skilyrði að fyrirtækið selji ekki lógóið frá sér út samningstímann.  Lógóið er þannig veðsett og þannig er huglægt fyrirbæri notað sem veðsetning.

Útgerð sem á kvóta (býr við afnotarétt af tilteknum aflamarki) getur skipulagt veiðar þannig að best falli að markaði og hámarkað tekjur sínar með góðri stjórn á virðiskeðjunni.  Þar með talið er afhendingaröryggi sem er forsenda þess að ná góðum samningum við viðskiptavini erlendis.  Banki sem lánar þessari útgerð fjármuni býður því góða vexti enda fjárstreymi fyrirtækisins gott og áhætta í lágmarki.  Aflaheimildir eru grundvöllur fjárstreymisins og því er sett í lánasamning að útgerðin selji þær ekki frá sér út lánstímann.  Skildi eitthvað vera athugavert við slíka samninga?  Hvað með bóndann sem vill stækka fjárhúsið til að fjölga fé, og bankinn setur það sem skilyrði að hann hafi nægjanlegt beitarland.  Er hann þá að veðsetja afrétti?

Fiskveiðiarður

Það hlýtur að vera megin markmið fiskveiðistjórnunar að hámarka arðsemi, og það kemur einmitt fram í stjórnarsáttmála núverandi ríkisstjórnar.  Fiskveiðistjórnunarkerfið á að hámarka arðsemi greinarinnar.  Rekstur fyrirtækja á síðan að byggja á markaðslegum forsendum og hámarka rekstarafkomu.  Ein forsenda þess er að fyrirtæki njóti lástrausts og geti fjárfest. 

Fari þetta vel saman má búast við hámarks fiskveiðiarðs af auðlindinni.  Þá er komið að pólitískum afskiptum til að tryggja að fiskveiðiarðurinn renni með eðlilegum hætti til þjóðarinnar, og ekki síst til nærsamfélags útgerðar.  Slíkt er hægt að gera á annan hátt en með skattheimtu sem dregur úr nýsköpun og framförum.  Langtímamarkmið í sjávarútveg gæti verið að bæta starfsumhverfi fiskverkafólks, auka þekkingu og menntun starfsmanna og hækka launin verulega frá því sem nú er.  Slíkt dreifir fiskveiðiarð á betri hátt en skattheimta og kemur sjávarbyggðum vel.

Jón Guðbjartar í Kampa

 

Jón Guðbjartsson, stjórnarformaður rækjuvinnslunnar Kampa, er Ísfirðingur í húð og hár, fæddur og uppalinn í Dokkunni og sonur hjónanna Guðbjarts Jónssonar og Sigríðar Jónsdóttur.  Eiginkona hans er efribæingur, Sigríður Rósa Símonardóttir, Helgasonar og Elísu Halldórsdóttir.

„Ég hafði aldrei tekið eftir þessari stúlku fyrr en ég varð samskipa henni til Færeyja.  Við vorum nokkrir fótboltastrákar sem fórum þangað í keppnisferð.  Það urðu allir sjóveikir um borð nema ég og þessi unga kona og þar feldum við hugi saman"

Starfsferillinn byrjaði í námi í bifvélavirkjun hjá Erlingi Sigurðssyni og eftir það fór Jón á sjóinn í eitt ár til að greiða niður námskostnaðinn.  Einar Guðfinnsson bauð honum þá verkstjórastöðu við nýtt bifreiðaverkstæði sem fyrirtæki hans var að opna í Bolungarvík.  „Ég sló til og ætlaði mér að vera i víkinni í eitt ár"  Vistin var honum góð í Bolungarvík og árin áttu eftir að verða mörg.  Það var nóg að gera og ásamt vinnu var Jón var á kafi í félagsmálum.  „Það gleymdist alveg að flytja til baka "  segir Jón.  Eitt sinn kom Einar Guðfinnsson að máli við hann og sagði að það vantaði kafara í víkina, og Jón sem Ísfirðingur hlyti að kunna sundtökin.  Jón var reyndar gamall Vestfjarðarmeistari í sundi og það þurfti ekki að ræða það meir, hann skyldi verða kafari Bolvíkinga.  Kennari var fengin fyrir köfunina, sem jafnframt útvegaði búnað, og í framhaldi kom tilsögn í gegnum síma.  Síðan hélt Jón niður í fjöru til að prófa.  Allt gekk þetta vel og seinna fékk hann full kafararéttindi og þjónustaði Bolvíkinga með köfun næstu áratugina.

En hvernig byrjaði útgerðin?  „Ég á þrjú börn og tókst að halda einu þeirra heima með því að kaupa með honum togara.  Ég gat ekki keypt apótek fyrri dótturna eða lögfræðiskrifkofu fyrir yngri soninn.  Það var gengið var framhjá syni mínum með stýrimannastöðu á togara hér fyrir vestan og hann stakk upp á að við stofnuðum útgerð"  Togarinn sem þeir keyptu var skýrður Gunnbjörn (fyrrum Haukur Böðvarsson ÍS) og var gerður út á troll.

Þeir feðgar veltu fyrir sér möguleikum framtíðarinnar og ákváðu að veðja á rækjuna, sem hafði verið í mikilli lægð, og keyptu togara til rækjuveiða sem nú heitir Valbjörn.  Veiðar gengu vel og landað var í heimabyggð hjá rækjuvinnslu Miðfells.  Þegar sú verksmiðja fór í þrot var engin verksmiðja á svæðinu til að kaupa aflann og aðrir möguleikar ollu vonbrigðum.  Árið 2007 réðust þeir í kaup á verksmiðju Miðfells og stofnuðu rækjuvinnsluna Kampa.

Rekstur Kampa hefur gengið vel og gert er  ráð fyrir að vinna úr á níunda þúsund tonna af hráefni á þessu ári.  Framleiðsla af fullunnum afurðum verður um þrjú þúsund og sexhundruð tonnum sem skilar mun veltu upp a rúma þrjá milljarða króna.  Greidd laun verða um 230 milljónir króna til um 90 starfsmanna.  Verksmiðjan hefur mjög gott orð á sér á mörkuðum fyrir gæði, enda er mönnuð einvala liði starfsmanna með mikla reynslu úr rækjuiðnaðinum við Ísafjarðardjúp.  Gríðarleg þróun hefur verið í rækjuvinnslu í gegnum tíðina og óhætt að tala um rækjuframleiðslu sem hátækniiðnað.  Margar verksmiðjur hafa helst úr lestinni í þeirri samkeppni hér heima og erlendis.  Jón telur að menn þurfi að vera á tánum á öllum sviðum til að viðhalda rækjuvinnslu Kampa á Ísafirði, og til þess þurfi að tryggja samkeppnishæfni verksmiðjunnar.  Til þess hefur þurft að fjárfesta í tækjum og búnaði en allar framkvæmdir frá upphafi hafa verið greiddar af eigin fé og án látöku, enda hefur reksturinn skilað góðri afkomu. 

Framundan er uppsetning á mjölverksmiðju með framleiðslu á hágæðamjöli úr úrgangi rækjuvinnslunnar, sem dregur verulega úr mengun af vinnslunni og skilar vonandi góðri arðsemi.  Nýlega var keyptur nýr rækjutogari með vinnslulínu um borð og er byggður fyrir alþjóðlegar veiðar á norðurslóðum.  Togarinn er væntanlegur í heimahöfn um jólin og hefur hlotið nafnið Ísbjörn.

Það hefur vakið athygli hversu lítil yfirbygging er á fyrirtæki Jóns en sjálfur er hann stjórnarformaður án launa.  Engin framkvæmdastjóri er við fyrirtækið en tveir rekstrarstjórar sjá um skrifstofu fyrirtækisins og framleiðslu. 

 

Ritstjórapistill í Vesturlandi

 

Angurværð og tregi grípur mann þegar haldið er heim á Silfurtorg úr Tunguskógi að hausti, eftir frábært sumar í sveitinni.  Fölnuð laufin svífa af trjánum en enn skartar skógurinn sínu fegursta, glittir í rauð reynitrén á stangli en barrtrén skera sig úr gulum laufskóginum, sígræn og reist.  Það er sérstök lykt af haustinu, svona skörp og frískandi.   Hugurinn leitar til sumardaga í skóginum, í góðra vina hópi, þar sem notið er kvöldsólar yfir góðri máltíð og sem rennt er niður með höfgu víni meðan geislar kvöldsólar ylja vangann.

Á hverju vori tekur við glaðværð sumarsins þar sem flestir skipta um gír og festan og lífsbaráttan víkur fyrir leik og galsa við bjartar sumarnætur.  Með lækkandi sól er það fastmótað félagslífið, með sinni formfestu, sem tekur við að hausti þegar flutt er í bæinn aftur.Í rauninni er haustið æðislegur tími þar sem rómatík rökkurs svífur yfir vötnum og vekur upp nýjar þrár með hvatningu til nýrra dáða.  En það eru þó jólin sem eru hápunktur vetrarins og eins og allir stefni þangað frá fyrstu haustlægðinni.  Tíminn þegar fjölskyldur sameinast og endurvekja einstaka töfra sem jólin eru, ár eftir ár.  Það er eitthvað við jólahátíðina sem er einstakt sem ýtir til hliðar áhyggjum af skammdegi og köldum hauststormum.  Augnablikin áður en sest er niður yfir veisluborði aðfangadagskvölds eru ólýsanleg og allt verður einhvernvegin hljóðlátt og hátíðlegt og jafnvel yngstu fjölskyldumeðlimir skynja andrúmið þar sem  öllu öðru er vikið til hliðar um stund.  Aðeins fegurð og hátíðleiki og tónlistin í útvarpinu myndi ekki passa við nein önnur tilefni ársins.

  Jólin eru einstakur tími. Gleðileg jól.

Lög, reglur og kvennréttindi

 

Rúmlega sexhundruð milljónir kvenna búa í löndum þar sem heimilis- ofbeldi er ekki skilgreint sem glæpur samkvæmt lögum. 125 ríki hafa samþykkt slík lög en aðeins 52 ríki hafa gert nauðgun innan hjónabands refsiverða.  Haft er eftir aðalritara Sameiniðuþjóðanna að „Ofbeldi gegn konum og stúlkum er ljótur blettur á hverri heimsálfu, landi og menningu"

Fyrir nokkru síðan voru sett lög í Afganistan til að tryggja réttindi kvenna sem gerir heimilaofbeldi refsivert.  Þessu var tekið fagnandi af mannréttindasamtökum um allan heim og búist við betri tíð fyrir konur í Afganistan. En reynslan er önnur og lagasetningin hefur litlu breytt fyrir afganskar konur sem áfram búa við ólýsanlegt ofbeldi karlmanna.

Eitt af skilyrðum sem ESB hefur sett Tyrkjum til að hefja aðilaviðræður við þá er lagasetning til að tryggja réttindi kvenna og ekki síst til að koma i veg fyrir sæmdarmorð þar sem ungar konur eru neyddar til að fylgja forskrift karlmanna að hjónabandi.  Ekki stóð á lagasetningunni og talið er að hún hafi haft töluverð áhrif í tveimur borgum, Ankara og Istanbul, en lítil áhrif þar fyrir utan.

Málið er að lagasetning er eitt og annað er almennur vilji til að fara að þeim lögum. Þar er komið að gildismati einstaklinga, hvað sér rétt og rangt, fallegt eða ljótt o.s.fr. Fræðilega er talað um að fram undir fermingu hlaði fólk gildismati inn á harða diskinn og tileinki sér það til lífstíðar. Nánast er útilokað að breyta þessum grunngildum þar sem þau verða hluti af persónuleika hvers og eins og sameiginlega að menningu þjóðar.

Kristin trú hefur mótað gildismat vesturlandabúa, en þau trúarbrögð aðgreina sig frá öðrum eingyðingstrúarbrögðum með umburðarlyndi. Kristni hefur ekki aðeins mótað viðhorf okkar heldur menningu og stuðlað að efnahagslegri velsælt vesturlandabúa. En mest um vert er gildismatið sem lagasetningar eru byggðar á og ríkjandi viðhorf um að rétt sé að fara að lögum ásamt því að refsingar mótast af viðhorfum í samfélaginu.

Við trúum á einstaklingsfrelsi sem tryggi rétt allra til að lifa hamingjusömu lífi og höfnum því algerlega kynjamismunun. Ofbeldi karlmanna gegn konum í krafti aflsmuna er ólíðandi.  Sem betur fer hafa miklar framfarir orðið í okkar menningaheimi á þessu sviði undanfarna áratugi, en betur má ef duga skal. Kristilegt gildismat er mikilvæg stoð í þeirri vegferð og því ekki rétt að draga úr því uppeldislega mikilvægi sem það hefur en nú gerist í skólum höfuðborgarinnar.

Erindi flutt á ráðstefnu um sjávarútvegsmál í stjórnsýsluhúsinu 1989

 

Kvótinn á úthafsrækjuveiðar:

Tæki til stjórnunar eða fjármagnstilfærsla

Ég vil byrja á því að fara nokkrum orðum um tilurð kvótans á úthafsrækju, og afstöðu rækjuframeiðenda til hans á þeim tíma er hann var settur á.

Fram til ársins 1988 var sóknin í úthafrækju nánast óheft og lítil sem engin stjórn þar á, og voru flestir sammála um að við slíkt yrði ekki búið, þar sem allar aðrar veiðar lutu stjórnun yfirvalda.  Ljóst var að yfirvöld myndu gera breytingu þar á við setningu nýrra laga um fisveiðistjórn um áramótin 1988 og 89.  Þegar hér var komið sögu, um mitt árið 1988, hafði rækjuvinnslum fjölgað verulega frá því sem áður var, þrátt fyrir áköf mótmæli frameiðenda, og uppsetning nýrra verksmiðja væri háð leyfi sjávarútvegsráðuneytisins, vegna laga um samræmingu veiða og vinnslu.  Þessi fjölgun verksmiðja hafði valdið því að eftirspurn eftir hráefni varð verulega meiri en framboðið, sem orsakaði mikla spennu á markaðinum.  Árið 1983 var afkoma góð og verulegar upphæðir voru greiddar inn í verðjöfnunarsjóð fiskiðnaðarins, sem er lögbundið til að jafna sveiflur í afkomunni.  Í góðærinu fengu fjöldi nýrra aðila leyfi til rækjuvinnslu hjá sjávarútvegsráðuneytinu og nýjar vinnslustöðvar voru byggðar.

Þegar þær tóku til starfa árið 1984, versnaði afkoman aftur vegna verðfalls á afurðum.  Þá var greitt úr verjöfnunarsjóði til frameiðenda, en óháð hvernig greiðslum í sjóðinn var háttað.  Það skal tekið fram að nánast öll fjölgun rækjuverksmiðja var á svæðinu vesturland suður úr til austfjarða.  Sagan endurtók sig 1986, verulegar greiðslur í verðjöfnunarsjóð, nýjar verksmiðjur voru opnaðar upp úr því, afkoman versnaði og greiðslur úr verðjöfnunarsjóði óháðar innborgun.  Þannig hafði veruleg fjármagnstilfærsla átt sér stað frá gamalgróunum vinnslustöðvum til hinna nýrri. 

Það var því á haustdögum 1987 að forráðamenn rækjuverksmiðja á norðurlandi og vestfjörðum komu saman á Akureyri til að ræða þessi mál og væntanlegar aðgerðir stjórnvalda, til stjórnar veiðunum.  Þarna voru saman komnir þeir sem höfðu haft meginhluta þessarar vinnslu á hendi fram að þeim tíma, lagt til áhættufé og fórnarkostnað til að gera þær mögulegar.  Niðurstaða fundarins var sú að skiptur kvóti milli veiða og vinnslu, líkt og gert er við veiðar á rækju innfjarðar, þar sem í skiptum milli vinnslustöðva væri tekið tillit til þeirrar reynslu sem hver og ein hafði aflað sér, væri það sem helst kæmi til greina.

Ákveðið var að vinna þessum tillögum fylgis innan Félags rækju og hörpudiskframleiðenda og náðist að lokum breið samstaða um þær.  Lögðu þingmenn á norðurlandi og vestfjörðum málinu lið til að vinna þessu mikla hagsmunamáli brautargengi, jafnframt sem stjórn félagsins kynnti ráðherra tillögur og samþykkta skiptingu a kvótanum milli vinnslustöðva.  Það kom fljótlega í ljós að ráðherra var algerlega á móti skiptingu kvótans á milli veiða og vinnslu, en fyrir harðsækni stjórnar félagsins og ákveðinna þingmanna, fékkst hann til að samþykkja þak á móttökuheimild vinnslustöðvar, til að draga úr þeirri spennu sem ríkt hafði á hráefnismarkaðinum og tryggja að vinnslan færðist ekki á milli landshluta i meira mæli en komið var.  Móttökuhámarkið átti að draga úr eftirspurn og tryggja aðilum nokkurn vegin þá markaðshlutdeild sem þeir höfðu haft, þar sem mið yrði tekið af aflamóttöku undanfarinna ára.  En vegna þrýstins frá útvegsmönum voru veiðiheimildir ákveðnar langtum hærri en raunhæft var að reikna með, og áhrif móttökuhámarksins þannig að engu orðið.  Reglugerðinni um móttökuhámark á rækjuvinnslustöðvar var síðan fleygt fyrir róða um áramótin 1988 og 1989.

En hver er staðan í dag og hvert stefnir?  Það þarf engin að veljast í vafa um hverjum kvótakerfið hefur þjónað þann tíma sem það hefur verið við líði.  Stórkostleg fjármagnstilfærsla hefur átt sér stað frá vinnslunni til útgerðar, bilið milli framboðs og eftirspurnar hefur aldrei verið meira, og nýr kostnaðarliður hefur bæst við vinnsluna, sem er kvótakaup.  Hvað gerir það svo sjálfsagt að eignarrétturinn yfir þessari auðlind sé færður útgerðinni á silfurfati?  „Það er hagkvæmast"  Segja talsmenn þessa kerfis, að kvóti sé á skipum og gangi kaupum og sölum, einnig er það nauðsynlegt til að hafa stjórn á veiðum. 

Án þess að ég taki neina afstöðu til þess kvótakerfis sem viðgengist hefur við bolfisk-veiðar vil ég ákveðið mótmæla þessari röksemdafærslu þar sem um rækjuveiðar er að ræða.  Hverju hefur kvótinn stjórnað?  Hann hefur að vísu  stýrt veiðiheimildum á milli flokka veiðiskipa, t.d. hefur loðnuflotinn, 40% kvótans, en hafði áður veitt frá 11 - 20 %.  Sérveiðiskip hafa 25% en höfðu ekki veitt rækju áður, og bátaflotinn það sem eftir er, en hafði ásamt togurum um 80 - 90% veiðinnar. 

Það er rétt að benda á að vestfirðingar áttu ekkert loðnuskip og aðeins eitt sérveiðiskip, og raunar mjög fá báta.  árið 1988 kom til vinnslu á vestfjörðum um 30% heildaraflans, eða eða tæplega 9500 tonn.  En rækjukvóti vestjarðabáta er aðeins tæplega 1400 tonn, eða 6,3% af heildarafla, þ.e. 20% af því sem fór til vinnslu á svæðinu.  Vinnslustöðvar á Vestfjörðum þurfa því að sækja verulegan hluta hráefnisins frá skipum úr öðrum landshlutum, eða um 80%, og eru verulegur hluti þess afla fengin með persónulegum samböndum forsvarsmanna vinnslustöðva við útgerðarmenn víða um land.  Mikilvægi rækjuvinnslu t.d. á Ísafirði sést vel á því að aflaverðmæti landaðs þorskafla árið 1988 var rúmlega 206 milljónir króna, en rækju rúmlega 400 milljónir króna. Ef erlendu hráefni væri bætt við, og miðað væri við framleiðsluverðmæti væri munurinn mun meiri.  Ef vestfirðingar hefðu haldið hlutdeild sinni í vinnslunni frá árinu 1981, hefði hún verð u.þ.b. fjögur þúsund tonnum meiri á s.l. ári, sem gerir um sexhundruð milljónir í veltu miðað við fullunna afurð.  Það er því augljóst hve mikilvægur þessi iðnaður er fyrir vestfirðinga, og óhætt að fullyrða að vaxtabroddur í atvinnulífi margra staða innan fjórðungsins liggur í vinnslu á úthafsrækju.  Menn hljóta því að spyrja hver sé trygging okkar vestfirðinga fyrir að viðhalda hlutdeild okkar í þessari vinnslu í framtíðinni.  Skipakaup til að tryggja nægilegan kvóta er óraunhæfur möguleiki þar sem  kaupa þyrfti tugi skipa til þess.  Raunhæfasta leiðin er að vinnslan fái hálfan kvótann í sinn hlut, þar sem tekið yrð tillit til reynslu vinnslustöðva undanfarin ár við úthlutun til þeirra.

Engin skynsamleg rök mæla gegn því að slíkt kerfi yrði tekið upp.  Slíkt kerfi mundi tryggja að vinnslan héldist innan þeirra byggðalaga sem hún nú er, og einnig jafna þann mun sem hefur verið milli framboðs og eftirspurnar á hráefni.  Einnig er rétt að vekja athygli á þeirri mismunun sem viðgengst milli tegunda veiðikvóta, en heimilt er að geyma, eða nýta fyrirfram 10% bolfiskkótans um hver áramót.  Þessari heimild fylgir nauðsynlegur sveigjanleiki til að jafna sveiflur í veiðinni, og þyrfti að gilda um rækjuveiðar líka.

Við höfum lokaðan hóp vinnslustöðva sem geta komið sér saman um skiptingu kvótans sín á milli, einnig höfum við reynslu af slíku kerfi á innfjarðarveiðinni, sem gengið hefur með miklum ágætum.  Með slíku kerfi væri um eðlilegt samstarf milli útgerðar og vinnslu að ræða, þar sem aðilar þyrftu hvorir á hinum að halda.  Útgerð byði vinnslu sinn helming kvótans til löndunar, og fengi í staðin sama magn frá vinnslunni til veiða.  Þessu fylgdu engin forréttindi hvorugum aðilanum til handa en tryggði t.d. vestfiðringum hlutdeild þeirra í auðlindinni.

Þetta er sameiginlegt hagsmunamál allra þeirra sem búa á stöðum eins og Ísafirði þar sem rækjuvinnsla er verulegur burðarás í atvinnulífinu, en þeir eru nokkrir á Vestfjörðum.  Það er ekki einkamál hluthafa eða starfsmanna rækjuvinnslustöðva, hvernig haldið verður á þessum málum í fratíðinni, né hver þróun þeirra verður.  Við skulum gera okkur grein fyrir því að frekari uppbygging atvinnulífs á vestfjörðum verður ekki með byggingu álvers eða annarri slíkri stóriðju heldur eins og hingað til á veiðum og vinnslu á sjávarfangi og þjónustu í kringum það.

 

Samfélagsleg ábyrgð í rækjuveiðum í Ísafjarðardjúpi

 

Undirritaður hefur haldið upp vörnum fyrir núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi, sem byggt er á aflahlutdeildarkerfi þar sem heimildum er úthlutað sem hlutfalli af leyfilegum ársafla.  Kerfið viðheldur hagkvæmni og eykur verðmætasköpun í sjávarútvegi, sem er okkur Íslendingum nauðsynlegt.  Höfundi hefur oft verið legið á hálsi að ósekju að ganga erinda LÍÚ eða einstakra „kvótaeiganda" í umfjöllun sinni um málefnið, en látið það sem vind um eyru þjóta og litið á slíkt sem rökþrot í umræðunni.  Höfundur trúir því af einlægni að Íslenskur sjávarútvegur eigi að byggja á markaðsbúskap en ekki sósíalisma þar sem daglegar ákvarðanir eru teknar af stjórnmálamönnum.

Kvótakerfið, eins og önnur mannanna verk, er ekki fullkomið og ekki er hægt með reglum einum að tryggja fullkomlega réttláta nýtingu auðlindarinnar.  Þeim sem falin er ábyrgð á nýtingu aflaheimilda, og þar með lífsbjörg sjávarbyggða, geta ekki bara skýlt sér á bak við lög og reglur þar sem oft þarf að taka siðrænar ákvarðanir.  Þar sem lögin ná ekki til tekur við gildismat viðkomandi aðila um hvað sér rétt og rangt og hvað sé réttlátt og hvað ekki.  Að þó að markaðsbúskapur sé nauðsynlegur til að hámarka arðsemi þýðir það ekki afneitun á hagsmunum þeirra sem eiga mikið undir auðlindum sjávar og þegar upp er staðið þarf allt samfélagið að njóta góðs af.  Krafa er um að þeir sem hafa nýtingarrétt á auðlindinni hugi að heildarhagsmunum þeirra samfélaga sem byggja lífsviðurværi sitt á þeim.

Þetta kemur upp í hugann nú þegar ljóst er að meginhluti kvóta úr Ísafjarðardjúpi er ekið, með ærnum tilkostnaði, í burtu til vinnslu annarsstaðar.  Sem markaðshyggjumanni gæti undirritaður sætt sig við að slíkar ákvarðanir væru teknar á viðskiptalegum forsendum þar sem um verulega aukningu á verðmætasköpun væri að ræða.  En er það svo við þessa ákvörðun „eiganda" rækjukvóta í Ísafjarðardjúpi?

Samkvæmt viðtali í Mbl við einn útgerðarmanna, Aðalstein Ómar Ásgeirsson, réði úthlutun á byggðakvóta á Ísafirði þeirri ákvörðun að landa afla sínum í Súðavík en ekki heimahöfn.  Hér er því ekki um efnahagslegt mál að ræða heldur óánægju með að sveitarstjórnarmenn treysta sér ekki til að sveigja til reglur um úthlutun byggðakvóta á Ísafirði.  Hér verður ekki farið út í hvaða reglur gilda um úthlutun byggðakvóta, enda ekki á færi hæfustu manna að skilja það kerfi.  Eitt er þó ljóst að úthlutun miðar við byggðakjarna (t.d. Ísafjörð, Hnífsdal,Flateyri, Súðavík o.sf.) sem væntanlegur styrkþegi hefur landað afla sínum í, til vinnslu.

Það var sem köld vatnsgusa framan í margan Ísfirðinginn þegar kom í ljós að meginhluti útgerðamanna bæjarins ákvað að landa rækjuafla til vinnslu í Hólmavík.  1.000 tonna kvóti gerir um 250 milljóna veltu rækjuverksmiðjunnar Kampa, sem væri góð búbót fyrir atvinnulíf bæjarins.  Útsvarstekjur  bæjarins nema miljónum króna sem tapast og auk þess að tekjur Ísafjarðarhafnar gætu minnkað um á þriðju milljón á ári vegna ákvarðana þeirra um að nota ekki heimahöfn.  Allt er þetta gert vegna þess að viðkomandi útgerðarmenn fá ekki reglum um byggðakvóta sveigðar og beygðar fyrir sig.

Þetta er umhugsunarefni og ekki síst fyrir það að hér eiga í hlut stærstu atvinnurekendur bæjarins.  Þeir skirrast ekki við að taka ákvarðanir sem skaða nærsamfélag þeirra, sem ekki eru einu sinni byggðar á efanahagslegum forsendum!   Ljóst er að ef miðað væri við löndun á Ísafirði bar ekki mikið í milli aðila um verð, og því geta ákvarðanir ekki snúist um það.  Þessir útgerðarmenn beita samtakamætti sínum til tryggja þrönga hagsmuni á kostnað bæjarfélagsins.

Undirritaður er enn þeirra skoðunar að nota eigi markaðslegar forsendur við stjórnun fiskveiða á Íslandi.  Aðgerð þessara útgerðaraðila er hinsvegar til þess fallin að draga úr trúverðugleika talsmanna aflamarkskerfisins og er vatn á myllu þeirra sem vilja meiri opinber og pólitísk afskipti af rekstri útgerðar.  Ekki sé hægt að treysta gildismati rétthafa aflaheimilda og þeir beri ekki hag nærsamfélagsins sér fyrir brjósti. 

Grein í Fiskifréttum

 

Sjávarútvegur - undirstaða atvinnulífs

Undirritaður dvaldi um árabil í Mexíkó þar sem hann starfaði við uppbyggingu á stóru sjávarútvegsfyrirtæki.  Á sama tíma gafst tækifæri til að kynnast starfsemi bandarískra fyrirtækja í bílaiðnaði og bera saman ólíka aðferðafræði við stjórnun og starfsmannahald.  Í fiskvinnslunni var starfsmannavelta um 70%, fólk var rekið áfram af verkstjóra sem stjórnaði því með harðri hendi við erfiðar og óþrifalegar aðstæður.  Starfsöryggi var ekkert og engin starfsþjálfun, enda gæðavandamál í framleiðslu viðvarandi.  Í bílaiðnaðinum var starfsmannavelta um 2%, enginn verkstjóri gekk um gólfin en fólkið fékk hinsvegar mikla starfsþjálfun sem dugði til að kenna þeim starfið til hlítar. 

Ánægðir starfsmenn borga sig

Það var augljóst að starfsfólki leið vel, var ánægt með starf sitt og skilaði því svo vel að gallatíðni var 0% í framleiðslunni.  Ýmsar þarfir voru uppfylltar; íþróttaaðstaða fyrir börn starfsmanna, hádegismatur framreiddur og reglulega boðið upp á skemmtanir og uppákomur með starfsmannafélaginu.  Það var ekki endilega af umhyggju sem Bandaríkjamenn komu betur fram við starfsmenn sína, heldur sú einfalda staðreynd að það borgaði sig.

Þó aðstæður hér á Íslandi séu betri en í Mexíkó þykir fiskvinnsla ekki aðlaðandi starfsgrein.  Um þriðjungur starfsmanna í fiskvinnslu á Íslandi eru af erlendu bergi brotinn, sem segir sína sögu um að Íslendingar vilja ekki vinna i þessari atvinnugrein.  Menntunarstig í greininni er lágt og ungt fólk sér ekki mikil tækifæri í sjávarútvegi.  Er þetta einhverskonar náttúrulögmál eða er hægt að breyta þessu?  Er ekki nauðsynlegt að laða að hæfileikaríkt og velmenntað fólk til starfa í undirstöðu atvinnugrein þjóðarinnar?  Getum  við lært af Bandaríkjamönnum á þessu sviði?

Á dögunum var haldin sjávarútvegsráðstefna þar sem kynntar voru stefnur og straumar í íslenskum sjávarútvegi; staða hans, tækifæri og ógnanir.  Meðal annarra var Helgi Anton Eiríksson forstjóri Iceland Seafood International með erindi undir heitinu  „Samkeppnisstaða íslenskra sjávarafurða - Er Ísland enn með forskot?" 

Íslenskur fiskur og þýskir bílar
Helgi benti á árangur Þjóðverja í bílaiðnaði, en þrátt fyrir há laun í Þýskalandi hafa Þjóðverjar náð yfirburðastöðu á þessum markaði.  Neytendur eru einfaldlega tilbúnir að greiða hærra verð fyrir þýska bíla, sérstaklega ef þeir eru framleiddir í Þýskalandi.

Íslendingar eru stórveldi í sjávarútvegi og eru 17. umsvifamesta fiskveiðiþjóð heimsins með um 2% af framboði af villtum fiski sem skilaði okkur 220 milljarða tekjum 2010, tæpan helming af gjaldeyristekjum þjóðarinnar af vöruútflutningi.  Getum við náð árangri í sjávarútvegi eins og Þjóðverjar í bílaiðnaði?  Hvað þarf til að ná slíkum árangri sem myndi skila greininni miklum virðisauka og bæta verðmætasköpun þjóðarinnar?

Helgi telur að greinin þurfi að markaðasetja Ísland sem sjávarútvegsþjóð og fjárfesta í kynningu á íslenskum fiski.  Hann benti á að starfinu ljúki ekki eftir veiðar og frumvinnslu heldur þurfi að sinna markaðsmálum betur.  Nauðsynlegt sé að laða ungt vel menntað fólk í greinina ásamt því að bæta þjálfun og menntun starfsmanna.  Greinin þarf að ákveða hvert hún vill fara og hvernig á að komast þangað.

Eigum að vera bestir í heimi í fiski

Við þurfum gott starfsfólk í mikilvægustu atvinnugrein þjóðarinnar og nota þann slagkraft sem yfirburðastaða á markaði veitir okkur til að borga betri laun í fiskvinnslu.  Sem betur fer eru kjör sjómanna góð í dag en þörf er á hæfu starfsfólki fyrir alla virðiskeðjuna, allt frá veiðum til neytenda.  Íslendingar eiga að vera bestir í heimi þegar kemur að veiðum, vinnslu og markaðssetningu á fiski.  Hærri laun í fiskvinnslu dreifa betur fiskveiðiarði, styrkja nærsamfélagið og gera hugmyndir um auðlindaskatt óþarfar.

Grundvöllurinn til að feta þessa braut er að viðhalda öflugu markaðshagkerfi við fiskveiðastjórnun og fylgja ráðleggingum Hafró við nýtingu auðlindarinnar.  Að hægt sé að gera langtíma áætlanir og tengja saman veiðar og markaðsstarf.   Staðla gæðakröfur fyrir íslenskan fisk og styðja við menntun, rannsóknir og þróun á sviði sjávarútvegs.  En fyrst og fremst þarf að stöðva þau niðurrifsöfl sem nú ríða röftum í íslenskri pólitík og vilja draga íslenskan sjávarútveg aftur að mexíkóskum aðstæðum. 

Góðar fréttir fyrir Djúpmenn

Það eru góðar fréttir fyrir Djúpmenn að búið sé að heimila veiðar á rækju í Ísafjarðardjúpi.  Heimildin mun skila verðmætum fyrir samfélögin hér með veiðum og vinnslu á rækju og styðja við atvinnulífið.

Til eru þeir aðilar sem berjast með hnúum og hnefum gegn rækjuveiðum og telja að betra sem heima setið en af stað farið.  Seiðadráp muni kosta meira en það sem rækja skilar.  En treysta verður Hafró að meta slíkt, enda þeirra mat byggt á vísindalegum grunni.  Þeir aðilar sem á móti berjast gætu þó komið með athugasemdir um aðferðafræðina þar sem hámark fjöldi seiða má vera um 1000 stykki á hvert tonn rækju.  Hafa verður í huga að aðeins lítill hluti þessara seiða nær að vaxa upp í fullvaxta fisk hvort eða er.  Ekki hafa heyrst nein slík rök gegn rækjuveiðum og því á ekkert að taka mark á andstöðunni.

Við fögnum því að sjá rækjubáta sigla á sjóinn og halda í djúpið til að sækja björg í bú fyrir Djúpmenn.

Rækja veidd á ný í Ísafjarðardjúpi

Grikkland

 

Það getur verið gaman að upplifa heimsviðburð sem lifir í sögu framtíðar.  Bloggari var staddur í Aþenu sumardag 1974 þegar herforingjasjóninni var kollvarpað og lýðræði var komið á fót í framhaldinu.  Það gekk mikið á og allar götur voru fullar af fólki sem gekk um og mótmæltu kúgurum sinum til áratuga.  Grikkland hafði reyndar verið „öruggt" land þar sem ekki þurfti að óttast rán eða annað ofbeldi á götum landsins.  Fyrir ungt fólk með takmörkuð fjárráð var ekki vandamál að sofa í almenningsgörðum  undir stjörnubjörtum himni suðurlanda.

Eitt atvik er þó eins og meitlað inn í huga bloggara þegar rætt var við flugvirkja frá Olympus Airways undir bjórglasi á kaffihúsi.  Hann var að lýsa ógnarstjórn fasista og hvíslaði orðunum út úr sér, dauðhræddur um að einhver væri að hlusta sem gæti sagt yfirvöldum frá.  Jú Grikkland var öruggt fyrir unga erlenda ferðamenn, en ekki fyrir íbúana sem bjuggu við sífellt eftirlit og kúgun stjórnvalda.

Lýðræðið hefur verið Grikkjum mikilvægt en Adam var ekki lengi í Paradís.  Við tók víðtæk pólitísk spilling sem sprungið hefur framan í þjóðina síðasta árið.  Eftir að hafa svindlað sér inn í evrusamstarfið með fölsun á hagtölum og skuldastöðu ríkisins, opnaðist þeim leið til að fjármagna allsherjar veislu sem nú verður að taka enda.  Timburmennirnir taka við og það er ekki glæsilegt um að lítast í grískum efnahagsmálum þessa dagana.

Síðan Grikkland varð lýðræðisríki 1974, hefur opinberum starfsmönnum fjölgað kerfisbundið.  Ný stjórnvöld hafa i gegnum tíðina ráðið sitt fólk í vinnu, án þess að nokkur þörf væri fyrir það í opinberri þjónustu.  Stjórnmálamenn hafa síðan verið ósínk á bónusa og launahækkanir ásamt því að semja um hagstæðar eftirlaunagreiðslur.  Ríkið útdeildi síðan gæðum eins og réttinum til að reka flutningabíla og lögfræðistofur sem síðan erfast til næstu kynslóða.  Gríðarleg sóun er í landinu og dæmi um að ríkisstofnun með ellefu starfsmenn borgi US$ 750.000 fyrir skrifstofuaðstöðu.  Stór hluti starfsmanna þingsins i Aþenu sér ekki ástæðu til að mæta til vinnu, enda ekki pláss fyrir þá í vinnunni hvort eða er. 

Skriffinnar í Grikklandi er fimmtungur alls vinnuafls í landinu, ekki sæist högg á vatni þó þriðjungi þeirra vær sagt upp.  Þetta rugl hefur verið byggt upp undanfarna áratugi.  Við hverjar kosningar eru ríkisstarfsmenn notaðir við kosningavinnu flokkana og fjöldi þeirra er ótrúlegur og má segja að einn leynist í hverri fjölskyldu.

Grísk stjórnvöld hafa talað er um að segja upp 30.000 ríkisstarfsmönnum, og verður það að teljast hógvært miðað við að það er aðeins um 4% af fjölda þeirra og hér er að mestu verið að tala um fólk sem komið er að starfslokum vegna aldurs hvort eða er.  Um 700 þúsund ríkisstarfsmenn eru í Grikklandi, auk 80 þúsunda í viðbót sem vinna fyrir ríkisfyrirtæki. Fjöldi þeirra hefur þrefaldast á þrjátíu árum.  Reyndar  vissu Grísk stjórnvöld ekki hver fjöldi ríkisstarfsmanna var fyrr en síðasta ár, en þá fór fram talning á þeim. 

Önnur hlið er á peningnum þar sem allir ríkisstarfsmenn eru æviráðnir og því ólöglegt að segja þeim upp.  Eitt aðalstarf þeirra er að skrá móttöku á skjölum og pappírum og raða þeim í möppur.  Engu líkara er en ekki sé búið að finna upp tölvu eða netpóst í Grikklandi.

Skattheimtumenn hafa verið á hægagangi undanfarið misseri, vegna hótana um uppsagnir og lækkun launa.  Skattar eru því illa innheimtir og lítið um eftirlit með skattheimtu.  Skilaboðin eru skýr frá hagsmunasamtökum þeirra; hægagangur mun halda á meðan hótun um uppsagnir vofa yfir skattheimtumönnum.  Reyni ríkið að „laga" til munu verða eftirköst; verja verður mannlega þáttinn, segja talsmennirnir. 

En verði af uppsögnum er ekki víst að rétta fólkinu verði sagt upp.  Dæmi er um að fólk með einstaka menntun og hæfileika missi vinnu hjá ríkinu meðan aðrir haldi því.  Dæmi eins og flugumferðarstjóri sem nýlega hafði aflað sér dýrmætrar þekkingar í Bandaríkjunum, þekkingu sem mikil þörf er fyrir í Grikklandi, var sagt upp, en á sama tíma voru 15 flugmenn í vinnu hjá flugumferðastjórn til að fljúga tveimur flugvélum.

Er einhver von til þess að Grikkir geti tekið til hjá sér og mætt skilyrðum Evrulanda til að veita þeim fjárhagsaðstoð?  Þrennt stendur þó upp úr í þessu öllu saman: 

• 1. Grikkir mun verða fátækari en Þjóðverjar í framtíðinni. Engin evra getur breytt því.
• 2. Lánadrottnar eiga skilið að fá skell fyrir vitlausar ákvarðanir með ofurtrú á pólitískar yfirlýsingar.
• 3. Reiði Þjóðverja er skiljanleg, enda óréttlátt að þeir greiði fyrir ruglið í Grikklandi með skatttekjum sinum.

Byggt að hluta á á NYT

Áhrifamikið fólk

Það er ótrúlegt hvað þessi skötuhjú hafa mikinn kynngikraft.  Hversu oft eru þau búin að gefa út yfirlýsingar sem hækka hlutabréfaverð um allan heim?  Eftir hrun í kauphöllum i nokkra daga koma þau með yfirlýsingu, reynda alltaf þá sömu aftur og aftur, og viti menn bréfin hækka!

Stundum dettur manni helst í hug að fjárfestar séu alger fífl!  Að minnsta kosti ef litið er til virkni markaða.  Þessar yfirlýsingar skötuhjúanna breyta auðvitað engu um eðli málsins og leysa alls ekki vandan.  Grikkir eru áfram latir og spilltir og eru ekki tilbúnir til að taka til hjá sér.  Þeir trúa því að þetta leysist allt af sjálfu sér.  Kannski trúa þeir því að yfirlýsingar töfradúettsins dugi til að gera allt gott aftur. 

Vandinn er skuldsetning ríkja og að þjóðir vesturlanda hafa lifað um efni fram.  Eins og Íslendingar gerðu fyrir hrun, þá hafa Grikkir, og fleiri, tekið lán til neyslu.  Lán sem þeir geta aldrei greitt til baka og bankarnir sem hafa lánað eru í raun allir gjaldþrota.  Yfirlýsingar forystumanna Frakka og Þjóðverja breyta engu um þessa bláköldu staðreynd.

Reiðubúin að samþykkja stækkun

Minnir svolítið á Ísland

Nú ætla Úkraníumenn að feta sömu leið og stjórnvöld á Íslandi og draga fyrrverandi leiðtoga til saka fyrir pólitískar ákvarðanir stjórnvalda.  Sennilega eigum við ekki heima í ESB, enda gera menn þar lágmarkskröfur um réttarríkið.  Hér standa Íslenskir ráðamenn fremstir í flokki ofbeldisfólks og aðstoða við árás á Alþingi.  Síðan er gengið eins langt og mögulegt er að koma í veg fyrir að ofbeldisfólkið fari fyrir dóm.  Ég held að við sláum Úkraníubúum við.

Úkraína í flokk einræðisríkja

Frelsi einstaklingsins

Það er ömurlegt að sjá hvernig þrengt er að einstaklingsfrelsi vegna hryðjuverkaógnar.  Bloggari minnist þess þegar hann þvældist út á götu frá vinnustað sínum í Kampala og byrjaði að mynda boda-boda (smellitíkur sem notaðar eru sem leigubílar).  Tók ekki eftir því að handan götunnar var Bandaríska sendiráðið með aðstöðu, og nota bene; skilti út um allt að bannað væri að taka myndir.  Þetta kostaði fjóra tíma í varðhaldi undir eftirliti vopnaðs öryggisvarðar.

En það var í Afríku en að þetta geti gerst í verslunarmiðstöð í Skotlandi er önnur saga.  Bloggara skilst að það séu miklu meiri líkur á að vinna fyrsta vinning í Víkingalottói en að verða fyrir hryðjuverkaárás. 

Mátti ekki taka myndir af dóttur sinni

Gott mál og þarft en lengra þarf að ganga

Þetta er gott mál enda múffumálið okkur Íslendingum til vansa.  En hér ætti að taka skrefið til fulls og leyfa fólki að framleiða áfenga drykki heima hjá sér.  Hægt er að setja það skilyrði að framleiðslan verði ekki fénýtt.  Það er ekkert nema rómatík og skemmtilegt að framleiða sinn eigin drykk, hvort það er snaps, rauðvín eða öl.  Hver og einn ætti að hafa til þess frelsi, enda fari framleiðslan alls ekki í sölu.  Þetta er svona svolítið eins og að rækta kartöflur.

Sala heimabaksturs verði lögleg

Mánudagur 2011

 

Tíminn flýgur hratt við góða skemmtun og nánast ótrúlegt að fjórði dagur ferðar væri hafin þegar risið var úr rekkju snemma dags í Merkigili.  Eftir drjúgan morgunverð með hafragraut og slátri, var mönnum ekkert að vanbúnaði og allur hrollur á bak og burt, þrátt fyrir kalsa úti.

Nokkrar kindur höfðu týnst í myrkrinu kvöldið áður og þurfti því að ríða til baka fram dal til að sækja þær.  Það gekk að óskum og eftir að hafa gefist upp við að elta mórauða kind með tvö lömb, upp og niður eftir bökkum Jökulsár, var lagt af stað með safnið áleiðis að Keldulandi.  Safnið var um 70 kindur og töldu menn að um 30 kindur hefðu orðið eftir í dalnum, sem vonandi fyndust við eftirleit í október.

Það gekk á með rigningu en síðan fór að stytta upp og þegar komið var í Merkigil urðu veðrabrigði þar sem birti til með sól og blíðu.  Eftir gilið var létt verk að reka safnið áfram götu og ekki liðið langt á dag þegar sást heim að Keldulandi.  Það var fámenn smalasveit sem rak féð síðasta spölinn, enda hafði hluti af mannskapnum sótt jarðaför á Sauðárkrók þennan dag.

Vel gekk að koma fénu í fjárhúsin þar sem vanar hendur tóku til við að draga í dilka, en rollurnar tilheyrðu Sigga Hansen og Stebba á Keldulandi.  Mikið gekk á við að koma þeim í kerru en sumir sauðirnir voru á stærð við meðal kálfa, enda stríðaldir í grösugum Austurdal.  Í millitíðinni var tekin hvíldar og samverustund í stofunni hjá Stebba þar sem skrafað var og sagðar sögur.  Það gafst meira að segja tími til að fara í sturtu, en þegar þarna var komið hafði tekist að safna upp góðum skít í þrjá sólahringa á fjöllum.  Það getur líka verið gott að hvíla sig á endalausum þrifum og notalegt að njóta þess þegar vel hefur safnast.

Það var kominn tími til að kveðja vini og aka af stað heim á leið.  Ákveðið var að taka hús hjá sjálfum herppstjóra Akrahrepps, Agnari á Miklabæ í leiðinni.  Agnar er gríðarvinsæll í hreppnum, enda bæði skemmtilegur og fróður maður og höfðingi heim að sækja.

Það var tekið á móti gestum með kostum og kynjum á Miklabæ og fjargviðrast yfir því að báðir væru akandi og ekki nokkur leið að koma vínglasi ofaní þá.  Mikið stóð til á bænum enda réttarlok í Silfrastaðarétt og stórbóndinn búinn að ná fé sínu af fjalli.  Það var gert góðlátlegt grín að smalamönnum Austurdals sem höfðum komið með 70 kindur eftir fjóra daga en bændur í Silfrastaðarétt ráku 4.600 fjár í rétt þessa helgi.

Gestum var boðið til stofu þar sem kvöldverður var fram borin við háborðið hjá hreppstjóranum og konu hans Döllu, sóknarprest í Miklabæjarprestakalli, en hún þjónar einnig Silfrastöðum.  Það lá vel á fólki eftir erfiði og árangur helgarinnar og væsti ekki um ferðalanga að staldra við um tíma og taka þátt í skemmtilegum samræðum.  En þreyttum smalamönnum var ekki til setunnar boðið og nauðsynlegt að haska sér heim á leið.  Kvaddir með rjómaís, sem dugði ökumönnum betur en vínsglas, og síðan haldið áleiðis í Staðarskála þar sem hinn bíllinn hafði beðið um helgina.

Það lá vel á Vestfjarðaarmi Göngumannafélags Austurdals yfir kaffibolla í Staðarskála, og ekki skyggði félagsskapurinn á, Guðni Ágústsson og frú.  Umræðuefnið pólitík og hugsanleg þátttaka Guðna í smölun fyrir Skagfirðinga.  Hann er góðvinur Þórólfs á Hjaltastöðum og þátttaka hans í smölun Austurdals borið á góma.  Hann yrði þá svona láglendisdeild í félagsins en á hans heimslóðum myndu menn ekki þekkja höfuðáttir, ef ekki væri fyrir Heklu sem gnæfir yfir víðfermdum sléttum suðursveita.

Hér var komið að lokakveðju þar sem leiðir skildu og ekið var í norður og suður.  Ritari hélt norður Standir til Ísafjarðar í blíðskapar veðri þar sem einstaka bæjarsljós blikuðu í spegilsléttum haffletinum.  Skagafjörður að baki en framundan aðalfundur Gangnamannafélags Austurdals í mars á komandi ári.

 

 

Hún batnar leiðin,

og bráðum þrýtur heiðin

þá hvíla verðum vér.

Sjá, skjól og hestahagi

er hér í þessu dragi,

af baki hlaupum hér.

Halló halló halló halló

Hér hvíla verðum vér!

Sunnudagur í Austurdal

 

Það er ekki lengi riðið frá Hildaseli niður að Ábæjarrétt til smölunar í Tinnárdal og Ábæjardal.  Þar var skipt liði þar sem Þórólfur og Siggi Hansen gættu hestastóðsins í réttinni en ritari reið upp Skálar til að smala Ábæjar- og Grjótdal við þriðja mann.

Töluverður bratti er upp á fjallið og þurfti að teyma hrosinn að hluta, en þegar upp á heiðina kom trylltist hesturinn.  Hér verður að taka tillit til þess að reiðmaðurinn var óttalegur fjörufúsi og þrátt fyrir „örugg" handtök á taumnum var ekki ráðið við Pegasus, en svo heitir hesturinn.  Í stöðunni virtist best að velja lendingastað og tókst það sæmilega en taumurinn rann úr hendi og Pegasus prjónaði yfir ritara og sparkaði síðan í kálfa hans.  Hrossið fór síðan á trylltu stökki niður fjallið, ausandi og slettandi afturendanum langt upp í loftið.  Hnakkurinn var kominn undir kviðin og dýrið orðið kolbrjálað.  Félagar mínir voru fljótir til mín en Pegasus var horfinn úr augsýn.  Töldu þeir víst að hann myndi skila sér niður í Ábæ og rétt að skakklappast af stað eftir Pegasus, haltur eftir sparkið.

Hvergi bólaði á hrossinu á leið niður í Ábæjarrétt og þeir Þórólfur og Siggi höfðu ekki orðið varir við hann.  Þeir töldu víst að hnakkurinn hefði sigið aftur eftir baki hestsins þar til gjörðin fór á nárann, enda bratt riðið upp fjallið.  Gerist slíkt tryllast hrossin, en Pegasus þykir ekki hrekkjóttur hestur.  Ég skipti um stöðu við þá félaga en þeir ætluðu að litast um eftir hrossinu og hjálpa til við smölun í dalnum.  Fyrir mig var lítið annað að gera en setjast niður og bíða eftir smalamönnum úr Tinnárdal og trússbílunum úr Hildarseli.

Allt í einu var kyrrðin rofin af fjórum stórum jeppum sem stoppuðu norðan árinnar, og út stigu fjöldi manns, konur og karlar.  Flest hlaðin risastórum myndavélum sem voru, varlega áætlað, á annan metir á lengd.  Þau voru hissa á að rekast á þennan dalbúa þarna og tók nokkurn tíma að segja þeim undan og ofanaf því sem hér væri að gerast í  Austurdal.  Eftir skamma stund voru þau aftur á brott og ritari eftir, einn í heiminum með, hrossunum.

Allt í einu tók ritari eftir mórauðum díl upp undir fjallsbrún.  Gæti þetta verið Pegasus?  Ekki var hægt annað en láta á það reyna og haltra af stað á fjallið.  Þegar dró saman með fyrirbærinu var ljóst það þarna var hrossið komið í leitarnar.  Nú varð að beita ýtrustu varfærni til að fanga hann og taka stóran sveig upp fyrir hestinn og læðast rólega að honum ofanfrá.  Hafi ritari einhvern tíman verið stimamjúkur við eiginkonuna, þegar mikil hefur legið við, er það hjóm við hliðina á þeim silkimjúka tón sem Pegasus fékk.  Hann féll fyrir þessu og taumurinn var í hendi, en Pegasus trylltist um leið.  En fast var haldið og taumurinn ekki gefin eftir á meðan baslað var við að ná hnakkinum af prjónandi hestinum.  Það tókst að lokum og til að bæta skepnunni þetta allt upp var ákveðið að setja hnakkinn á öxlina og bera hann niður að Ábæjarrétt.

Það var langt liðið á dag þegar heyrðist í smalamönnum með féð úr Tinnárdal og í kjölfarið fylgdu trússbílarnir úr Hildarseli.  Það var hressandi að fá félagsskapinn og nú var sest niður til að njóta síðdegisverðar.  Upp úr mali ritara kom skötustappa sem gekk á milli manna og líkaði vel.  Skagfirðingar eru ekki vanir skötustöppu en kannski er nú búið að innleiða nýja menningu í Austurdal.

Sigurður Hansen kom nú ríðandi og taldi að Sigurgísli og Gunnar væru týndir, en þeir höfðu skilið hestana eftir í umsjón þeirra Þórólfs, og Þórólfur væri nú að leita þeirra upp í dal.  Fljótlega kom Gunnar gangandi norðan gilsins og lagði þá Sigurður frá Réttarholti af stað ríðandi til að upplýsa um misskilninginn og að þeir félagar væru ekki týndir, enda skilaði Sigurgísli sér fljótlega eftir þetta.

Það var því ákveðið að halda á með safnið niður að Merkigili en ritari yrði eftir til að passa stóðið og bíða þeirra félaga.  Rökkrið seig yfir með kvöldinu og ekki sást til nokkurs mann á fjallinu.  Það var byrjað að vinda og síðan fór að rigna.  Það dimmdi hratt í þungbúnu veðrinu og einveran svarf að.  Ritari settist á hestinn, svona aðallega til að halda á sér hita, og reið upp á múlann ofan við kirkjugarðinn til að gæta að mannaferðum.  En ekki sást til nokkurs lifandi manns né hests og enn dimmdi, þar til ekki sást á milli augna (eins og konan á Langanesi sagði).

Einhvern vegin var ég alveg rólegur í myrkrinu, enda gæti ekkert illt verið þarna á ferð.  Að vísu stutt í kirkjugarðinn en þar væru allir greftraðir eftir kúnstarinnar reglum og varla órói á gestum garðsins.  En ósköp varð ég feginn þegar ég heyrði til manna, og hrossa, þar sem smalafélagar komu loks ríðandi út úr myrkrinu.  Bæði að fá félagskapinn og eins að vita af þeim óhultum.

Nú var lagt af stað með stóðið niður dalinn, en ekki tókst að smala því fé sem fannst á þessu svæði.  Smalar höfðu lagt áherslu á að leita að „týndum" félögum sínum.  Það var komið niða myrkur og því urðu reiðmenn að treysta algjörlega á hestinum til að sjá fótum sínum forráð.  Annað slagið bar við eins og skugga, eða örlitla þúst í dimmunni, þar sem hestar úr rekstrar stóðinu brugðu fyrir.  Neistar skutust undan skeifum og mátti af þeim ráða hvar hrossin voru.  Annað slagið heyrðust köll í félögunum en orðaskil voru ekki numin, enda langt bil á milli reiðmanna.

Þarna er malarvegur og því leyndi sér ekki á hljóðinu þegar gatan var riðin.  Stundum tók hesturinn þó reiðslóða ofan við götuna og þá þagnaði allt nema laufléttir dynir í mold og mó.  Ekkert sást og lítið annað að gera en treysta hestinum, sem reið nokkuð greiðlega með stóðinu.

Þegar komið var að girðingunni við Merkigil biðu bílarnir við hliðið.  Komið var slagviðri og þegar ljósin lýstu út í kolsvart myrkrið voru reiðmenn algerlega blindaðir.  Við þær aðstæður var riðið eftir lausum hestum til að koma þeim inn í girðinguna og þar reyndi á ýtrustu færni og kjark reiðmanna.  Einn smalinn flaug 15 metra fram af hestinum þegar hann féll í þýfðu landinu, en varð ekki meint af.

En það hafðist að koma fé og hrossum í réttina og klukkan að verða ellefu þegar þreyttir smalar komu inn í hlýjuna að Merkigili.  Gestrisni heimamanna verður ekki oflofuð og hér svignuðu borð undan kræsingum, lambalæri, salat, rauðbeður, rauðkál, brúnaðar kartöflur, grænar baunir og sósa.  Við matarborðið spurði Stebbi ritar hvor hann hefði ekkert orðið var við Ábæjarskottu eða klofna manninn.  Uppglennt starandi augu mændu nú á Keldulandsbóndann, rétt eins og naut á nývirki.  Stebbi útskýrði að draugurinn Ábæjarskotta væri alþekktur og gerði mörgum skráveifur, aðallega í innanverðum Skagafirði.  Hún er sögð hafa drepið búsmala, hrætt fólk og jafnvel orðið einhverjum að bana.  Klofni maðurinn væri afturgengin eftir að vera höggvinn í herðar niður.  Nánast öruggt að rekast á annað hvort þeirra í myrkri við Ábæ.  Alla vega ef menn væru einir á ferð! 

Það rann kalt vatn milli skinns og hörunds ritara sem nú furðaði sig á óttaleysinu fyrr um kvöldið.  Svona geta menn verið vitlausir, verið í stór hættu og ekki haft hugmynd um það.  Kannski var það einmitt heimskan og vitleysan sem varnaði því að rekast á þessi óbermi.  Sá sem ekki á von á draugum hittir þá örugglega ekki því þeir koma sjaldnast að óvörum.

 

Mínir vinir fara fjöld,

feigðin þessa heimtar köld,

ég kem eftir, kannski í kvöld,

með klofinn hjálm og rifinn skjöld,

brynju slitna, sundrað sverð og syndagjöld.

Bólu Hjálmar

Eftir matinn var boðið upp á kaffi með slettu af íslensku brennivín út í.  Það var kominn notalegur höfgi yfir ritara og Ábæjarskotta gleymd í bili.  Það var ekki löng leið upp á loft í hvíldarstað næturinnar, þar sem þreyta dagsins myndi líða úr þreyttum beinum eftir erfiðan en skemmtilegan dag. 

 

Kaffitár
yljar vel
bæði sál
og hjarta.

Allt það gerir
einhvern veginn
ofurlítið
betra

Björt