Kreppir að í BNA

 

Þetta er ekki í fyrsta sinn sem heimurinn stendur á öndinni og bíður eftir aðgerðum Bandaríkjamanna.  Þeir eru einfaldlega með hælana sem aðrir eru með tærnar, og þeirra aðgerðir munu skipta sköpum fyrir efnahag heimsins.  Einhvern vegin eru það Bandaríkjamenn sem geta tekið djarfar afdrifaríkar ákvarðanir sem duga til í ástandi eins og núna, meðan aðrir standa og bíða.  Sennilega eru leiðtogahæfileikar þeirra frammúrskarandi og samofið menningu þeirra.

Bloggari er sannfærður um að 700 milljarða dollara björgunar pakkinn verður samþykktur á þinginu og verður komin af stað í næstu viku.  Menn hafa ekki tíma til að velta þessu fyrir sér í langan tíma, þar sem slíkt gæti valdið hruni.  En hvað snýst þetta þá um?

Það sem hefur gerst er að það sem átti að tryggja nýjar ,,vörur" á fjármálamarkaði, fasteignaveð í BNA, urðu að Akkilesarhæll skuldabréfavafninga þar sem menn misstu sig í notkun þessara trygginga.  Síðan þegar í ljós kemur að fasteignaveðin eru ,,eitruð" þá veit enginn banki hvað næsti banki er með mikið af slíkum vandamálum.  Bankar halda því að sér höndum og lána ekki hvorir öðrum peninga.  Flæðið stoppar.

Um leið og byrjar að kreppa að reyna bankar of fyrirtæki að auka eigið fé sitt í bókum sínum.  Í góðæri er gott að vera með lítið eigið fé, sem er venjulega dýrasta fjármagnið, miklar langtímaskuldir og skulda birgjum mikið.  Þegar kreppir að snýst þetta við þar sem ekki tekst að afla langtímaskulda nema hafa eiginfjárstöðu betri.  Það getur verið þrautin þyngri að útvega hlutafé þegar skortur er á peningum í umferð.  Bankar hafa verið að safna sjóðum til að sýna fram á sterka eiginfjárstöðu í bókum sínum, sem bindur þessa peninga tekur þá úr umferð.  Þetta verður óvirkt fjármagn sem ekki nýtist til að snúa hjólum efnahagslífsins.

Óvissan í þessu er skaðvaldurinn.  Einn banki veit ekki hvað sá næsti er með af eitruðum pappírum og þorir því ekki að lána honum.  Það þarf því að fá allt upp á yfirborðið þannig að menn geti vitað um stöðu hins og traust ríki á markaðinum.

Björgunarpakkinn, sem verður um 10.000 dollarar á fjölskyldu í BNA er hugsaður til að kaupa upp hluta af þessum ótryggu íbúðarlánum, skapa traust á markaði og koma peningum til að flæða á ný.  Vonandi getur ríkið síðan selt þessa pappíra með sem minnstu tapi, en upphæðin er tekin að láni hjá skattgreiðendum Bandaríkjanna.  Völd fjármálaráðherrans verður mikið, en hann mun ákveða hvað skuli kaupa og á hvaða verði.  Verðið mun verða afdrifaríkt fyrir björgunaráætlunina.  Kaupi þeir þessa pappíra of ódýrt af bönkum, mun það valda vantrausti á markaðinum.  Kaupi þeir of dýrt mun það ganga fram af skattgreiðendum sem munu ekki sætta sig við að þeir sem tóku of mikla áhættu verði stikkfrí og gangi frá skaðlausir.  Verðlagningin og valið á pappírunum verður því það sem þetta snýst allt um. 

Það væri því erfitt að ímynda sér þunglamalegt stjórnkerfi takandi slíkar ákvarðanir, og því eru þær settar á fáar hendur til að auka skilvirkni og hraða aðgerða.  Það má líkja þessu við slökkvilið þar sem allt snýst um sekúndur og mínútur og ekki tími til að ræða málin áður en ákvarðanir eru teknar.  Svona nokkurskonar hamfarastjórnun, enda á það vel við í þessu tilfelli.

Það er skiljanlegt í svona ástandi að fólk leiti sökudólganna, og ég minni á orð Frakklandsforseta hvað það varðar, en aðal málið hjá honum þessa dagana er að draga þá til ábyrgðar sem eru valdir af ósköpunum.  En hverjir eru það í raun og veru.  Í rauninni er þetta kapítalisminn sjálfur.  Dregin áfram af metnaði og stundum græðgi, mannlegum þáttum sem ekki hegða sér alltaf fullkomlega.  Sömu mennirnir og tóku þessar djörfu ákvarðanir eru þeir sem hafa drifið upp hagkerfi heimsins með vinnu sinni og snilligáfu.  En hvað fer svo úrskeiðis?

Í þessu tilviki dettur mér í hug rannsókn sem gerð var í Bandaríska háskólanum Stanford (Stanford experiment)  á áttunda áratugnum.  Þátttakendur í rannsókninni voru stúdentar við skólann og voru vandlega valin hópur.  Fólk sem ekki átti við einskonar sýnileg vandamál að stríða og mætti kalla rjóma samfélagsins.  Tilraunin fólst í því að hópurinn átti að vera lokaður inni í langan tíma, þar sem helmingurinn átti að leika fangaverði og hinn helmingurinn fanga.  Ekki mátti nota líkamlegt ofbeldi en andlegan yfirgang mátti nota.  Í stuttu máli sagt þá varð að stoppa tilraunina af eftir sex daga þar sem allt var orðið vitlaust.  Fangaverðir níddust þannig á föngum að fólk hrundi niður úr taugaáfalli, og brotnaði niður andlega.  Grimmdin var algjör.

Ég sá viðtal við prófessor Philp Zimbardo í Hard Talk á BBC í vetur, sem stjórnaði rannsókninni.  Hann hefur haldi því fram að það hafi ekki verið fólkinu að kenna hvernig fór, heldur kerfinu.  Þetta er reyndar mjög umdeilt en er meðal annars notað til að rannsaka hegðun Bandarískra hermanna í Írak.

En hvað kemur þetta málinu við?  Jú það kann að vera að í lausafjárkrísunni sé það einmitt kerfinu að kenna en ekki fólkinu sem vinnur á Wall Street.  Kannski við eigum ekki að láta hefnigirnina ná tökum á okkur og einblína frekar á að leysa vandamálið.  Hér er ekki verið að tala fyrir því að bjarga mönnum út sem tekið hafa mikla áhættu, heldur að hefnigirnin komi ekki í veg fyrir að hægt sé að framkvæma hluti sem nauðsynlegir eru til að rétta heimsbúskapinn við og koma í veg fyrir alvarlega kreppu.

,,Nýfrjálshyggja" ?

 

Ekki er allt vandað sem sett er fram í netheimum.  Ég rakst á úrklippu úr bloggi Guðumundar Gunnarssonar verkalýðsforkólfs í Viðskiptablaðinu á föstudaginn var, of fannst mér stóryrði, upphrópanir og lítil þekking á þeim málum sem um er fjallað einkenna málflutning hans.  Orðræðan minnti óneitanlega á umræðuna um fiskveiðastjórnunina undanfarna áratugi.

Við skulum byrja á þar sem Guðmundur lýkur máli sínu með spádómi um endalok ,,nýfrjálshyggjunnar"  Maður verður að gera þá lágmarkskröfu til þeirra sem vilja gera sig gildandi í umræðu um t.d. efnahagsmál, að þeir skilgreini ný hugtök sem ekki eru þekkt eða viðurkennd fyrir.  Ekki þekki ég neina skilgreiningu á ,,nýfrjálshyggju" og hef ekki hugmynd um hvað það hugtak stendur fyrir.  En þetta er einhver óskilgreindur hópur manna sem hefur með bíræfnum hætti hefur höndlað með fyrirtæki og sjóði í almenningseigu sem hinn vinnandi maður hefur komið upp með brauðstriti sínu.  Guðmundur nefnir þarna lífeyrissjóði, Eimskip, Orkuveituna og Flugleiðir.  Ég verð nú að viðurkenna að ég skil ekkert hvað hann er að fara.

Ég sem frjálshyggjumaður er svolítið órólegur yfir skyldleika hugtaka eins og ,,frjálshyggja" og ,,Nýfrjálshyggja" og velti því fyrir mér hvort þau tengist á einhvern hátt og ég sé kannski ábyrgur fyrir öllum þeim ósköpum sem Guðmundur nefnir.  Frjálshyggja er skilgreind þannig að það séu viðhorf einstaklinga sem trúi á frelsi og réttlæti.  Yfirvöld hafi eins lítil afskipti af einstaklingum og mögulegt sé til að halda uppi lögum og reglu og engum sé mismunað.  Það þíðir að þjóðfélag sem virðir ekki jafnrétti kynjanna, sem dæmi, er ekki frjálshyggjumönnum að skapi.

En hvað er þessi ,,Nýfrjálshyggja"  Einhverjir hafa verið að tala um stjórnarfarið í Kína í því sambandi, en þá hefur það ekkert við klassíska frjálshyggju að gera.  Ekkert í stjórnarfari Kínverja tengist frelsi og jafnrétti.

Guðmundur nefnir skattalækkanir sem hin miklu hagstjórnarmistök þar sem yfirvöld hefðu átt að skattleggja almenning meira, leggja í sjóði til að greiða niður kreppuna sem nú er skollinn á.  Þarna greinir á milli vinstri og hægri í stjórnmálum.  Það kemur ekki á óvart að kommúnistar og sjósíalistar vilji hafa skatta háa, og hafi ofurtrú á visku stjórnmálamanna í að ráðstafa fjármunum.  En þarna verður Guðmundi tvísaga, því að á sama tíma og hann treystir stjórnmálamönnum best til að stýra fjármálum almennings, þá treystir hann ráðamönnum á Íslandi alls ekki.  Reyndar er greininn að mestu orðskrúð og upphrópanir sem gerir hana óskiljanlega, að öðru leiti en því að höfundur er mjög pirraður, pólitískt séð.  Hinsvegar nær hann ekki að skilja viðfangsefnið né tjá sig um efnahagsmálin.  Ef hann heldur að marg-umrætt erlent lán ríkisins sé tekið vegna bágrar stöðu ríkissjóðs, þá veður hann í villu og svima. 

Ég er sjálfur sannfærður um að staða Íslendinga sé sterk.  Tiltölulega ung og vel menntuð þjóð, með miklar eignir og rík af auðlindum, hefur alla möguleika á að koma ár sinni vel fyrir borð í samkeppni þjóðanna.  Við þurfum að draga úr þenslu ríkisins, sem hefur verið gríðarlegt á síðustu góðæristímum.  Umræðan nú um að ríkið þurfi að auka umsvif sín, að Kenískum hætti, til að auka hagvöxt, veldur mér miklum áhyggjum.  Ríkið á ekki að blása sig út þó vel gangi og alls ekki þegar illa gengur.  Einu áhrifin af slíku er að með aukinni þátttöku ríkisins í hagkerfinu munu vextir haldast háir, sem dregur úr getu fyrirtækja og almennings til athafna.  Eftir stendur samfélag sem er engu ríkara, en ríkið er stærri þátttakandi en áður og einkaframtakið minna.

Tíðindalítið af norðurslóðum

Það virðist vera tíðindalítið af norðurslóðum.  Enn stendur Íslenskt efnahagslíf af sér ólgusjói afþjóðlegrar fjármálakreppu.  Ekki er annað að sjá en bankarnir séu traustir og almennt sé staðan nokkuð góð hjá örþjóðinni í norðri.

Það er helst að Geimskipafélagið valdi manni ugg í brjósti.  Miðað við hvað menn hafa flogið hátt mætti halda að þetta væri Mír endurfædd.  Góustaðastrákurinn virðist hafa tapað öllu jarðsambandi og farið á flug.  Ekki virðast öll kurl komin til grafar og næstu vikur gætu skorið úr um hvort flaggskip íslenskra fyrirtækja nái ekki að reisa sig við  í næstu brotsjóum. 

Íslendingar eiga hinsvegar mikla möguleika.  Ung þjóð, vel menntuð og almennt góð eignastaða þó skuldir séu vissulega háar.  Vonandi lærir þjóðin af glannaskapnum og sýnir meiri fyrirhyggju í framtíðinni. 

Forseti Úganda er í heimsókn á Íslandi.  Er að kynna sér það sem við gerum best, nýtingu sjálfbærra náttúruauðlinda eins og fiskveiðar og virkjanir.  Ég er viss um að Úgandamenn geta lært mikið af örþjóðinni í norðri.  Alla vega var umfjöllun um land og þjóð í blöðum hér í morgun til að fylla mann stolti sem Íslendingur.

Golf og aftur golf

Það er létt yfir bloggara þessa daganna.  Enda full ástæða til þess þar sem golfsveiflan er loksins að koma til með bætum árangri á golfvellinum.  Það var komið of mikið af akademísku námi við golfið, og búið að lesa of mikið af aðferðarfræði.  Markmiðið í sumar var að ná það góðum tökum á golfinu þá tvo mánuði sem dvalið var á Srí Lanka, áður en haldið yrði heim í sumarfrí, að vinirnir myndu fyllast aðdáun á þessum snjalla kylfing.  Ekkert var til sparað og tímar sóttir til besta golfkennarans í Colombo og æft á hverjum degi. 

Golfkennarinn fékk tæpa tvo mánuði til að fullkomna sveifluna, en þrautavörn yrði sú að mæta með handlegg í fatla.  Ekki var talin ástæða til að brjóta höndina, nægilegt væri að láta setja á hana gips.

Það er skammt frá því að segja að hvorugt gerðist, hvorki góð sveifla né handleggur í gipsi.  Reyndar var frammistaðan á golfvellinum svo hroðalega að venjulegur golfari hefði misst kjarkinn og fleygt kylfunum.  Sennilega er bloggari bara gervi-golfari, svona eins og menn eru gervi-Vestfirðingar, að geta tekið svona miklum áföllum án varanlegs tjóns.

Lán í óláni var að lenda með miklum heiðursmanni á golfvellinum í Tungudal, þau tvö skipti sem ég lagði í slaginn.  Gísl Jón vinur minn er vandaður maður og meðhöndlaði mig af mikilli varfærni og nærgætni.  Á slíkri ögurstundu hefði ein léttvæg athugasemd brotið niður allt sjálfstraust og útilokað framtíðaráform um golfíþróttina.

En nú er bóklega hliðin að baki og unnið í því sem til staðar er.  Þetta er reyndar ótrúlega einfalt en hugarró og afslöppun eru lykil atriði.  Það sem maður þarf að skilja með sveifluna er að koma sér upp konstannt snúningi upp á hryggjarsúluna, halda höfðinu stöðugu og gera allar sveiflur eins.  Vinstri höndin þarf að vera bein og hægri olnbogi þétt við síðuna í uppsveiflu og sá vinstri þétt við síðu í framsveiflu.  Síðan snýst þetta allt um korkið á úlnliðinum.  Svona eins og þegar Davíð drap Golíat.  Með réttri sveiflu, á hárréttum tíma, á úlnliðnum eykst hraðinn á slönguvaði margfalt.  Fyrst er að ná góðum hraða með snúning á vaðnum og svo hnykkur á úlnliðnum sem gerir galdurinn.  Steinninn er allt í einu komin á miklu meiri ferð en vaðurinn og skýst í rétta stefnu fram úr vaðnum, ef hnykkurinn kemur á réttu augnabliki.

Sama er í golfinu.  Þegar sveiflan er orðin konstannt þar sem rétt er úr úlnliðnum á hárréttu augnabliki.  Kylfuhausinn margfaldar þannig hraðann og getur náð nærri 300 km. hraða hjá bestu golfurum heims.

Við golffélagarnir tókum sitt hvorn völlinn um helgina.  Uganda Golf Course á laugardeginum og síðan Entebbe Golf Course á sunnudeginum.  Semsagt allt á uppleið í golfinu, þvert á efnahagslíf heimsins.

Í miðri kreppunni

 

 Hér kemur smá umfjöllun um hin merka hagfræðing, Scumpheter, sem hugarró fyrir fólk í miðri efahangskreppu.  Ef til vill eru kreppur nauðsynlegar til að taka til, svona eins og veghefill sem fer yfir holóttan veg og sléttir hann.

Scumpheterismi

,,Full atvinna" og ,,hagvöxtur" eru þau orð sem einkum hafa verið notuð síðustu áratugina til réttlætingar auknum ríkisafskiptum þar sem því er haldið fram að skipulag einkaframtaksins sé í eðli sínu óstöðugt þar sem takist á þensla og samdráttur.  Ríkið verði því að láta til sín taka og stilla hagkerfið af með stjórnun ríkisfjármála.

Fram að tíma kreppunnar hafði skort á skýringar klassískra hagfræðinga á hagsveiflum en Karl Marx hafði sett fram sínar kenningar á þeim með spádómum um að auðvaldskerfið myndi tortíma sér með sífellt stækkandi kreppum.  Þær kenningar skorti hinsvegar algerlega fræðilega rökfærslu og byggðu alls ekki á sögulegum staðreyndum eða tölfræði.

Árið 1912 setti austurríski hagfræðingurinn Joseph A. Scumpheter (1883-1950) fram rit sitt Theroy of Economic Development, þar sem settar voru fram kenningar um hagsveiflur.  Hann var Austurríkismaður og lærisveinn Carl Menger, aðhylltist almennu jafnvægiskenningu Walras en taldi hana þó ekki skýra nema hluta af þeim drifkröftum sem verkuðu á hagkerfið.  Hann setti fram kenningar um hagsveiflur sem stjórnuðust af drifkröftum eins og frumkvöðlum og nýjum uppgötvunum.  Hann taldi hagsveiflur ekki aðeins vera óumflýjanlegar heldur nauðsynlegar til að hreinsahagkerfið.  Nýir frumkvöðlar kæmu fram með nýjungar þar sem bankar lána peninga, nýjar uppgötvanir eru gerðar sem auka hagkvæmni og framleiðni og hafa mikil áhrif á hagkerfið (t.d. Microsoft -innskot höfundar) og koma af stað hagvexti.  Í framhaldi kemur eyða þar sem nýjar hugmyndir skortir og við stjórnvölum fyrirtækja taka við stjórnendur sem ekki hafa þá leiðtoga- og frumkvöðlahæfileika sem frumherjarnir höfðu.  Þetta komi af stað niðursveiflu og jafnvel efnahagskreppu sem síðan hreinsi til fyrir nýjum mönnum og nýjum hugmyndum.

Scumpeter var hugmyndaríkur íhaldssamur hagfræðingur með rómantískar skoðanir á framtíð hagvaxtar og kapítalismans.  Hann taldi reyndar að kapítalisminn myndi líða undir lok, en ólíkt skoðunum Karl Marx, að það yrði vegna eigin velgengni og kosta sem fjármagnshyggjan hafði og frjálshyggjan myndi líða undir lok vegna þess.  Afskipti ríkisstjórna yrðu meiri og meiri og áhrif stjórnmálamanna aukast sem myndi koma í veg fyrir að frumkvöðlar fengu þrifist til að viðhalda drifkrafti atvinnulífsins.

Kenningar Scumpeter geta því útskýrt hvers vegna vesturlönd náðu sér út úr efnahagskreppunni 1936 en önnur kreppa tók við upp úr 1970.  Mjög mikil undirliggjandi tækifæri voru í hagkerfinu um 1930 þar sem Tailorismi, færibandatækni með möguleika á fjöldaframleiðslu voru fyrir hendi en stöðnun og hugmyndaleysi einkenndi 1970 ásamt olíuverðhækkunum.  Upp úr 1980 kom tölvutækni, internet og fleira. til og kom á stað nýju hagvaxtarskoti.

 

Gervi vísindi

 

Gervivísindi hafa nokkuð komið upp í huga bloggara undanfarnar vikur.  Gott dæmi um slíkt er stjörnuspeki.  Engin vísindi liggja að baki stjörnuspeki en einhvernvegin hefur þetta orðið til og margir trúa því afstaða stjörnumerkja hafi áhrif á fólk og fénað.  Ekkert fer fyrir rökræðum eða vísindalegri umræðu um málefnið, enda tel ég að slíkt fari ekki saman við eðli málsins.

Ekki er minnst á að í raun eru stjörnumerkin 13, en aðeins tólf notuð til að aðlaga kerfið júlianska tímatalinu.  Það er heldur ekki talað um að núverandi stjörnumerki litu allt öðruvísi út fyrir 10.000 árum og munu verða óþekkjanleg eftir önnur 10.000 ár.  Það er vegna þess að í hverju stjörnumerki eru stjörnur sem eru mislangt frá jörðu, og munurinn er gríðarlegur.  Í mörgum tilfellum eru skærustu stjörnunnar í merkjunum samsettar af mörgum stjörnum, sem renna saman í eina, séð frá jörðu þar sem hún er stödd í augnablikinu.  Sólkerfi okkar er á fleygiferð miðað við þær stjörnur sem eru í fyrrnefndum merkjum og mun nægilega langur tími valda því að afstaðan breytist og útlit stjörnumerkjanna með.

En þetta er allt í góðu þar sem um dægradvöl er að ræða, og þó margir trúi á áhrifamátt stjörnumerkja, gerir það ekkert til.  Sem dæmi eru buddatrúar mjög trúaðir á stjörnuspeki og tímasetja atburði í samræmi við stöðu stjarnanna, t.d. hjónabönd.

Það er öllu verra þegar slík bábilja er notuð í hagnýtum fræðum eins og hagfræði og lífræði.  Menn halla sér afturábak og komast að allskyns niðurstöðum, án þess að þurfa til þess rannsóknir eða gögn.  Menn fullyrða t.d. um að Íslandsmið séu full af þorski og óhætt sé að veiða mun meira en sjávarútvegsráðherra hefur heimilað án þess að setja stofninn i hættu.  Ekkert mark sé takandi á Hafró enda sé allt tómt bull sem gert sé á þeim bænum. 

Þessir menn skilja ekki eðli vísinda og skilja ekki mun á vísindum og gervivísindum.  Það að einhver sjómaður reki í góða veiði og telji þar með að allt sé fullt af þorski, á ekkert skylt við vísindi.  Lítil umræða fer síðan fram með röklegum hætti, eins og með stjörnuspekina, enda eru þessir aðilar áfærir til þess.  Ekki veit ég hvort þessir menn eru pólitískir loddarar og nota þessi mikilvægu málefni til að vekja athygli á sér, eða hvort þér séu í raunveruleikanum svona illa að sér.  Það verður að gera þá kröfu til þeirra sem gefa kost á sér í pólitík að þeir vinni heimavinnuna sína og setji sig inn í málin og skilji um hvað þau snúast.

Annað dæmi um gervivísindi er fyrirhuguð jarðgangnagerð í Arnarfjörð.  Menn sneiða alveg frá faglegri umræðu um málið og slá um sig rómatík.  Stjörnumerki eru svolítið rómantísk líka.  Aldrei minnst á hvað þessi göng muni raunverulega gera fyrir íbúa svæðisins, miðað við aðra möguleika sem við stöndum frammi fyrir, eins og gangnagerð milli Engidals og Álftafjarðar.  Setja fram ávinninginn á hlutlægan hátt og taka tilfinningarnar útfyrir rétt á meðan.

Það er grátbroslegt að sjá sömu mennina tala fyrir háskóla á Vestfjörðum.  Til hvers viljum við háskóla?  Til að auka þekkingu eða vantar okkur bara atvinnutækifæri?  Getum við ekki bara notað stjörnuspeki við þetta allt saman?  Sennilega dygði það betur þegar spáð er í hagkerfið og gengi krónunnar?

Umferðin í Kampala

 

Það er gott að vera í Úganda.  Loftslagið eins og best verður á kosið.  Það er svona eins og að hafa fjarstýringu og maður réði þessu sjálfur.  Þá myndi maður hafa veðrið eins og það er í Kampala.

Hér eru almenningssamgöngur nokkuð merkilegar.  Strætó eru Hi Ace bílar sem eru gefnir upp fyrir 14 farþega, en oft er vel troðið í þá.  Þeir eru ekki á neinni sérstakri áætlun, né er gefið út verð á fargjöldum.  En einhver skikkan er á allri óreiðunni hjá þessum bílum, og verðið fer eftir framboði og eftirspurn.  Það er dýrara að fara með þeim á morgnana og seinni partinn þegar allir þurfa að komast til og frá vinnu.  Verðið hrynur svo niður um miðjan daginn.  Áfangastaður ræðst af þeim farþegum sem koma í bílinn.  Ef t.d. þrír koma í hann og ferðinni heitið á tiltekin stað í úthverfi Kampala, byrjar aðstoðarmaður bílstjórans að gefa merki út um gluggann með fingrunum.  Úr þessu lesa heimamenn og skilja hvert ferðinni er heitið, og ef þeir eru á sömu leið, stoppa þeir strætóinn.  Það er dásamleg regla á allri þessari óreiðu og hámörkun á nýtingu bílsins aðal málið.

Síðan eru það boda-boda.  Það eru mótorhjól sem koma í staðin fyrir leigubíla annarsstaðar.  Eða þríhjólin sem notuð eru í S-Asíu.  Sagan segir að á tímum Idi Amin hafi fólk oft þurft að flýja harðæðið og fengið einhvern á mótorhjóli til að skutla sér til landamæra Kenía eða Tansaníu.  Nafnið sé dregið af ,,border - border" og hafi styst í boda-boda.

Boda-boda eru eins of flugur í umferðinni, krökkt af þeim og ökumenn þeirra taka lítið tillit til umferðareglna.  Þessir ,,leigubílar" þekkjast á hnakknum fyrir farþegann sem er með bólstruðum púða fyrir mjóhrygginn.  Hjálmar eru nánast óþekktir á boda-boda, allavega fyrir farþegann.  Ég sá í blöðunum í morgun að 60% dauðsfalla í umferðinni tengist þessum ferðamáta.

Boda-boda er ekki bara notað fyrir farþegaflutninga, heldur alls kyns vöruflutninga.  Algengt er að sjá slíkt hjól hlaðið varning, og fyrir helgina sá ég tvö boda-boda með sitt hvora líkkistuna, þversum á hnakknum á fullu á þjóðveginum til Entebbe.

Síðan eru það reiðhjólin, sem eru ódýrari ,,leigubíll" en boda-boda.  Þau eru mikið notuð til farþegaflutninga, og þekkjast á bólstruðum hnakki fyrir farþegann.  Þau eru einnig notuð til vöruflutninga og má sjá þau oft á tíðum hlaðin varningi.  Nokkrum sinnum hef ég séð reiðhjól sem eru að flytja lifandi kjúklinga.  Ekki sést í þau fyrir hænum sem bundnar eru saman á fótunum og hengdar utan á reiðhjólið.  Einnig er algengt að sjá hjól reiða 50 ltr. mjólkurbrúsa til að dreifa mjólk um hverfi borgarinnar.

Ég kann bara vel við þetta og verð að segja eins og er að mikið er gott að vera laus við Leyland strætóana á Srí Lanka.  Hávaðinn og lætin í þeim er hrikalegur, bæði vélargnýrinn og eins loftflauturnar sem þandar eru til hins ýtrasta.  Þetta er svona rólegra hérna og lítið um flaut og læti.

Back to normal

 

Nú er lífið farið að falla í fastar skorður hér í Úganda eftir ótrúlega skemmtilegt frí á Íslandi í ágúst.  Frí sem að mestu var tekið í sumarbústað í Tunguskógi í faðmi fjölskyldu og vina.  Það er notalegt að finna að bæði fjölskylda og vinir fyrirgefa manni flakkið og fjarveruna og þráðurinn er tekinn upp þar sem frá var horfið eins og maður hafi aldrei farið neitt. 

Hér í Kampala er lífið töluvert öðruvísi en á Srí Lanka og menningin allt önnur.

Það sem uppúr stendur úr fríinu er ferð til Fljótavíkur með fjölskyldunni.  Við flugum með lítilli flugvél og lentum á túninu á Atlastöðum þar sem við höfðum sumarhús fjölskyldunnar útaf fyrir okkur þá daga sem valið var.

Með í för var afabarnið, Jón Gunnar, sem er rétt orðin tveggja ára.  Á þeim þremur dögum sem við áttum í Fljótavíkinni tók sá litli út mikinn þroska.  Ég er ekki frá því að andi langa-langa afa hans, Júlíusar Geirmundssonar, hafi svifið yfir vötnum.  Sá tveggja ára kom í Fljót sem barn en fór með þroska fimm ára snáða í burtu.  Hann fór margar ferðir út á Langanes til að veiða silung á þessum dögum og síðan niður í Grundarenda til að horfa á Atlantshafið berja á sandströndinni.  Hlaupa undan briminu þegar það skall í fjörunni með öllum sínum þunga.  Eins og sönnum fljótvíking sæmir stóð hann sig vel og naut verunnar í víkinni fögru. 

Ég bauð vinkonu minni Boggu Venna í heimsókn á Atlastaði, sem hún þáði og eyddi kvöldstund með okkur fjölskyldunni.  Bogga hjálpaði mér á sínum tíma að skrá hundruð örnefna í Fljótavík og setja á heilmikið kort, loftmynd af Fljótavík, sem nú hangir veggnum í vesturálmu óðalsins.  Við vitum af tveimur eða þremur villum í kortinu en höfum rætt um að laga þetta í ein fimm ár.  Framkvæmdin kemst aldrei af umræðustigi, og þessi heimsókn var engin undantekning frá því.  Þetta endar með að villurnar okkar Boggu festast í sessi og verða notuð sem ,,rétt" örnefni í framtíðinni.

Í Birkilaut, sumarhúsinu í Tungudal, var stöðugur gestagangur fjölskyldu og vina.  Hver veislan af annarri töfruð fram og sú ánægjulega staðreynd blasti við að bústaðurinn væri ekki nógu stór.  Það þarf að stækka hann verulega sem kemur sér vel fyrir Íslenskt efnahagslíf sem þarf á smá innspýtingu að halda á næsta ári.  Framkvæmdir munu því ýta undir viðreisn efnahagslífsins á Íslandi á þessum erfiðu tímum.

Það eru margir hissa á sumarbústaðabyggðinni í Tunguskógi sem samanstendur af fimmta tug bústaða sem eru nánast horfinn í trjágróður.  Aðeins í stein snar frá heimilum flestra eiganda, sem flestir dvelja þarna langdvölum á sumrin.  Ég náði ekki einni nóttu heima á Silfurtorgi og bjó í skóginum allt fríið, fyrir  utan stutt ferðalag um Ísland.

Verslunarmannahelgin stendur upp úr dvölinni í skóginum þar sem góðra vina fundur er haldin á hverju ári.  Í fyrra var í Asíu og missti af öllu saman.  Nú var þetta hinsvegar tekið rækilega út.  Grillið hjá okkur Stínu fyrir brennu og hádegisveðarhlaðborðið hjá Flosa og Brynju.

Íslandsferðinni var svo slúttuð með góðum vinum í Reykjavík áður en þrjátíu tíma ferðalag til Afríku hófst.    

Club Med og Colombo

 

Bloggari hefur haft gaman af að fylgjast með franskir pólitík og sérstaklega hinum litríka forseta Nicolas Sarkozy.  Nýjasta útspilið hjá honum vekur bæði aðdáun og efasemdir.  Stofnun Club Med með öllum þjóðhöfðingjum landa sem liggja að Miðjajarðarhafi, nema Qaddafi. Líbýuforseta.

Löndin sem liggja að Miðjarðarhafinu hafa mótað mankynsöguna síðastliðin 2000 árin og eru vagga þeirra tveggja menningarheima sem mest takast á í dag, kristinna manna og múslima.  Reyndar er þetta ótrúlega sniðug hugmynd hjá Sarkozy, hann útilokar ríki eins Afganistan, Írak, Saudi Arabíu og Íran, sem ekkert er hægt að eiga samskipti við hvort eða er.  Tvö ríkjanna eru lömuð af borgarstyrjöld en hinum er stjórnað af öfgafullum afturhaldsinnum.  Þrátt fyrir mikinn auð þeirra síðarnefndu verða litlar sem engar framfarir hjá almenningi enda virðing fyrir mannréttindum er engin.

En Þjóðverjar eru æfir yfir uppátækinu enda eiga þeir enga sneið af Miðjarðarhafinu og því ekki boðið í klúbbinn.  Þeir óttast að Frakkar, sem munu leiða nýja bandalagið, muni skara eld að sinni köku og þeir, Þjóðverjar, verða útundan.  Sama er sennilega upp á pallborðinu hjá Bretum sem varla eru hressir með skyndilegt mikilvægi Frakka í alþjóðamálum, enda lengi verið stirt á milli þeirra.

Hinsvegar var hersýningin og allt sjóið svolítið til að draga úr aðdáun. Það sem meira er að ekki er vitað hvernig Frakkar ætla að bregðast við timburmönnunum eftir partíið.  Það hlýtur að kalla á mikla ábyrgð og fé að reka Club Med.  Ekki geta þeir sent reikninginn til Evrópusambandsins?

En engu að síður verður maður að viðurkenna að sjá forseta Sýrlands í hópnum og þá félaga Abbas og Olmert í faðmlögum vekur vonir um að hægt verði að stöðva ófriðarbálið fyrir botni Miðjarðarhafs.  Ófriðarbál sem ógnar öllum heiminum og kyndir undir íslamsisma sem er að eta Evrópu innanfrá.

 

En frá Colombo er það helst að frétta að fiskilyktin liggur í loftinu.  Ég fór í nótt á St. Johns markaðinn í borginni til að hitta heild- og smásala.  Ég hafði með mér föt til skiptanna og fór í sturtu þegar ég kom í vinnuna í morgun.  Gallinn í plastpokun liggur út á svölum og er ekki í húsum hæfur.

Hafnarrölt

 

Félagi minn Amaralal hefur verið að hjálpa mér við rannsóknarþátt meistararitgerðarinnar.  Við fórum á höfnina í Negombo s.l. nótt til að fylgjast með löndun báta, uppboði á afla og afla upplýsinga um virðiskeðju gul-ugga á Sri Lanka.  Negomgbo er ein mikilvægasta höfnin fyrir gul-ugga, en vegna nálægðar við alþjóðaflugvöllinn við Colombo eru flestar verksmiðjur sem flytja út túnfisk í Negomgbo.

Amaralal er með meistaragráðu frá Tromsö í Noregi og lokaritgerðin hans var einmitt um virðiskeðju sjávarútvegs á Sri Lanka.  Hann hefur aðstoðað mig við rannsóknir og viðtöl við milliliði hér í landi.  Enn er töluvert eftir af þessari vinnu en þetta er ótrúlega skemmtilegt.

Negomgbo er norður af Colombo og undirstöðu atvinnugreinin er sjávarútvegur en ferðamannaþjónusta er einnig mikilvæg.  Á markaðinum í morgun benti Amaralal mér á hversu margar konur væru að vinna við uppboð og sölu á fiski, og útskýrði málið þannig að hér væri mikið um kaþólikka og meðal þeirra væri eðlilegt að konan ynni úti og hjálpaði til við að afla tekna fyrir heimilið.  Hjá búddistum, eins og honum sjálfum, væri það nánast óþekkt, enda hlutverk konunnar að sjá um heimilið.  Það er reyndar áhugavert að velta fyrir sér mismunandi menningu og áhrif hennar á hagkerfið og framleiðni.  En það er ekki viðfangsefni minnar rannsóknar.

Hinsvegar að sjá tuttugu daga gamlan gul-ugga og þrefa við kaupanda fyrir útflutningsfyrirtæki um gæðin, og efast um að neytandi í Evrópu myndi sætta sig við fiskinn á matardiskinn, er hinsvegar viðfangsefnið.  Hann sagði mér að metverð hefði fengist fyrir gul-ugga í gær, enda væri þetta fyrir utan vertíð og mikil vöntun á markaði.  Sem að sjálfsögðu breytir skyni John & Mary í Bretlandi á hvað séu gæði og þau skilja mjög vel að monsoon sé í algeymi í Indlandshafi og bragðið því örlítið öðruvísi.

Negomgbo er við árósa og við dagrenningu mátti sjá rækjuflotann sigla út, í orðsins fyllstu merkingu.  Á Sri Lanka eru togveiðar bannaðar nema á seglbátum.  Stór floti dregur trollin úti fyrir árósnum með seglum þöndum og nota kröftugan monsoon vindinn sem aflgjafa. 

Við hittum marga á markaðinum og síðar fórum við í heimsókn í verksmiðju Tropical Frozen sem eru leiðandi framleiðendur og útflytjendur á túnfiski frá Sri Lanka.  Síðan var komið við á smásölumarkaðinum í Negombo þar sem smásalar voru teknir tali og formlegir spurningalistar notaðir til að afla ganga fyrir rannsóknina.