Það leið að jólum á Sri Lanka árið 2007 og danskir vinir okkar stóðu fyrir jólaboði í siglingaklúbbnum í Colombo. Það var heilmikið fjör með öli og snaps, sungið og sagðar sögur þar sem setið var við langborð í notalegri veðráttu norð-austan monsoon, sem er ríkjandi á þessum árstíma. Á miðri mynd vinstra megin má sjá félaga minn Árna Helgason yfirmann í sendiráði Íslands á Sri Lanka. Það lá fyrir að ég tæki vaktina í sendiráði Íslands yfir jólahátiðina, stýrði málum sem chargé d'affaires og yfirmaður átta manna starfsliðs. Til að bæta upp einmannaleikann yfir hjátíðarnar bauð ég syni mínu Nonna að koma í heimsókn, en hann stundaði þá nám í Sterling háskólanum í Skotlandi.

Ég bjó mjög vel í Colombo, í stórri íbúð með tvö gestaherbergi og því myndi fara vel um okkur feðgana fram yfir áramótin. Ég vildi gera vel við son minn og skipulagði því jólaferð á suðurströnd Sri Lanka, en þar eru helstu ferðamannastaðirnir. Ég hafði ráfært mig við vini mína og samstarfsmenn á NARA, sem er rannsóknarstofnun sem sinnir svipuðu hlutverki og Hafró og Matís samanlagt. Þeir voru algerlega með þetta á hreinu, hjálpuðu mér að bóka „frábært“ hótel á „æðislegri“ strönd, sem átti að að sæma konungum og hertogum. Það var ákveðið að skella sér þangað á Þorlákmessu og njóta verunnar yfir jólahatíðina.

En fyrst þurfti að sinna vinnu skyldum fyrir sendiráðið. Eftir að hafa sótt Nonna á flugvöllinn og koma honum fyrir í íbúðinni, fór ég í að skipleggja afhendingu á löndunarstöð sem Íslendingar höfðu byggt fyrir heimamenn, nálægt Negombo. Þetta var unnið í samstarfi við sjávarútvegráðuneyti landsins, en sendiráðið var í miklu samstarfi við það, sérstaklega ráðuneytisstjórann. Að þessu sinni skyldi aðstoðarráðherrann taka þátt í verkefninu fyrir hönd Sri Lanka.

Viðburðurinn átti að halda þann 22. desember, daginn fyrir Þorláksmessu. Ég var með einkabílstjóra frá sendiráðinu sem ók okkur Nonna á svæðið seinni part dags að löndunarstöðinni. Stöðin hafði verið í byggingu undanfarin tvö ár og var nú tilbúin til formlegarar afhendinar. Þegar við Nonni mættu á svæðið tókum við eftir stórum vörubíl með tengivagni, sem reyndist vera hlaðinn hátölurum. Þegar skyggja tók voru hátíðaljós tendruð og síðan kveikt á tónlistinni. Og þvílík tónlist og þvílíkur hávaði! Hárið stóð beint aftur af okkur og ekki nokkur leið að tala saman vegna hávaða. Við heyrðum ekkert hvor í öðrum, þó svo að tónlistin væri spiluð útivið. Við Nonni flúðum niður á ströndina, og þegar við vorum komnir í um 200 metra fjarlægð, gátum við heyrt hvor í öðrum með því að öskra.

Þegar til baka var komið var fjöldi fólks mætt á svæðið, búið að setja upp hátíðarpall og heldri manna bekk beint á móti. Ég var ekki alveg viss um hlutverk mitt á þessari hátíð, og ekkert annað að gera en láta sig fljóta með og uppfylla skyldur mínar. Þarna voru mættir fulltrúar hins veraldlega valds, vara- sjávarútvegsráðherra og forystu menn sveitarfélagsins, ásamt fulltrúum geistlega valdsins. Flestir þarna voru búdda trúar og því við hæfi að hafa fulltrúa andlegs valds og trúarlega athöfn. Byrjað var á að kveikja á „gullhananum“ sem einskonar lampi með fjölda kerta, sem er tendraður til að tryggja velgengni og hamingju. Enn heyrðist ekkert fyrir hávaða frá hátölurunum, en að lokum gat ég gert mig skiljanlegan um að nauðsynlegt væri að lækka í tónlistinni, enda búið að koma fyrir hljóðnema á sviðinu þar sem merkileg athöfn var að hefjast.

Sagan segir að ég hafi haldið mikla ræðu, blaðalaust! Búið að lækka í tónlistinni svo ekkert færi nú fram hjá gestum viðburðarins. Áður en ég vissi af var ég farinn að gefa sjómönnum utanborðsmótara og síðan að rétta öðrum umslög með peningum. Ekki hafði ég hugmynd um hvernig þessir einstaklingar voru valdir en reiknaði með að þetta væri allt hið besta mál, enda á kostnað ríkisins. Þegar athöfninni lauk tók sjávarútvegsráðherrann okkur Nonna upp á sína arma og bauð í heimsókn í nálægt hús. Ekki veit ég hvort hann þekkti fólkið en það rann upp fyrir mér, þegar ég tók eftir Jesú mynd á veggnum, að fjölskyldan og ráðherrann voru kaþólikkar. Þarna var boðið upp á alls kyns hressingu, enda eru Sri Lanka búar einstaklega gestrisið fólk. Eftir ánægjulega stund á þessu notalega heimili var farið í ráðherrabílinn og ekið um stund.

Næsta sem tók við var annað boð, í þetta sinn mun ríkmannlegra heimili, í eitthvað sem sýndist í fyrstu vera brúðkaup. Þessi fjölskylda hafði á sínum tíma komist til Ítalíu, með ólöglegum hætti, unnið þar í 10 ár og safna nokkrum sjóði. Þeir voru ítalskari en Silvio Berlusconi, og beittu ítölsku fyrir sig í öðru hverju orði. Við Nonni þurftum að draga fram okkar fínustu frasa á ítölsku til að falla vel í hópinn, reyndar náði það ekki lengra en það sem Dean Martin hafði kennt okkur: "Buona sera, signorina". Mínum manni hefði ekki leiðst í þessari veislu, enda flaut viskíið. Þetta svo kallað heimkomu veisla, sem er viðburður sem boðið er í eftir að brúðhjónin koma úr brúðkaupsferðinni. Þá er slegið upp annarri veislu, sambærilegri við brúðkaupið, þar sem brúðhjónin mæta í fullum skrúða og gestir í sínu fínasta pússi. Þetta var heljarinnar partí og ekkert til sparað. Viskíið flaut og vel veitt í mat og drykk. Þetta voru að sjálfsögðu kaþólikkar, en þeir eru alla jafna mun fjörugri en Búdda trúar. Enda skorti ekkert á gleðina og stóð veislan fram á nótt.

Það var komið langt fram yfir miðnætti þegar við Nonni höskuðum okkur heim. Eftir góðan nætursvefn var hafist handa við undirbúning jólaferðarinnar. Á þessu tíma hafði ég litla reynslu í að aka í vinstri umferð og rataði ekki mikið um Colombo. Ég var alltaf með bílstjóra og eina sem ég keyrði sjálfur var korters skutl á Water Egde golfvöllinn eftir vinnu. En einhvern tímann er allt fyrst og tími kominn til að ná tökum á vinstrihandar umferð. Reyndar náði ég góðum tökum eftir þetta, sérstaklega eftir ársdvöl í Úganda án einkabílstjóra. Þannig að við Nonni ókum af stað suður eftir eyjunni í ferðamannaparadísina sem vinir mínir í NARA höfðu skipulagt fyrir okkur. Við ókum af stað suður eftir Galle þjóðveginum en einmitt á þeirri leið hrifsaði flóðaldan mikla árið 2005 járnbrautalest með 1500 manns innanborðs.

Ferðin sjálf var hin mesta þrautarraun, ekki bara vegna bílstjórans, heldur aðallega vegna adrenalínfíklanna á bakvið stýri á rútum á Sri Lanka. Þeir t.d. kippa sér ekkert upp við það að gefa frammúr annarri rútu við tvöfalda óbrotna línu í blindbeygju. Sá sem mætir þessum rútum á fleygiferð verður umsvifalaust að víkja, geri hann það ekki er ekki spurning hver lifir af. Það er erfitt að byrja að keyra í vinstri umferð. Maður les bílinn vitlaust og allt er röngu megin við mann, gírar stefnuljós og einnig farþeginn. Ég var á 60 km hraða þegar ég rak hliðar spegilinn hægra megin í hjólreiðarmann, sem betur fer varð honum ekki meint af. Eftir þessa hættuför komum við loksins á hótelið um nónleytið, komum okkur fyrir og drifum okkur á ströndina. Það runnu á okkur tvær grímur þegar við skoðuðum herlegheitin, fullt af miðaldra Þjóðverjum og stöndin ekki til að hrópa húrra fyrir. Lágur veggur greindi hótelsvæðið frá almenning, og yfir þennan vegg streymdu sölumenn með alskyns varning til að selja okkur. Það var ekki nokkur friður þarna og fljótlega gáfumst við upp og drifum okkur inn.

Við mættum til kvöldverðar og ekki var veitingasalurinn burðugur, jólamaturinn baðaður blikkandi flúorljósum og plastfilmum raðað yfir ólystugt hlaðborðið. Ósamstæð hnífapör og diskurinn minn með djúpri sprungu og hékk saman á lyginni. Maturinn var í takt við aðbúnaðinn og ekki laust við að setti að okkur kvíða að eyða jólunum við þessar aðstæður. Við komum snemma upp á herbergi og þegar við höfðu slökkt ljósin og við tilbúnir að fara yfir í óminni svefnsins, heyrðist í Nonna, "Pabbi, getur verið að við höfum lent í slysi á leiðinni og við séum fastir í hreinsunareldinum?" Við tókum þegar þá ákvörðun að koma okkur út af þessu hóteli, og fyrir allar aldir vorum við búnir að pakka niður, koma töskum í bílinn og lagðir af stað í norður. Ég vissi af fimm stjörnu hóteli miðja vegu til Colombo, sem heitir Blue Water, og þar hafði ég verið með vinnufund yfir helgi og þekkti því vel til.

Þetta er heilmikið hótel með risa strönd fyrir gesti, sem fá frið fyrir sölumönnum og annarri slíkri óværu. Reyndar var fíll í bakgarðinum sem hægt var að fá sér smá reiðtúr á. Það var meira að segja jólasveinn við innganginn, frekar ólíkur því sem við áttum að venjast, en bara skemmtilegt. Ef fyrra hótelið var hreinsunareldurinn þá komumst við loksins til himna og jólamaturinn var sjö rétta máltíð sem samanstóð meðal annars af laxi, kalkún, ástralskri nautasteik og súpu með silfurlaufum. Og þarna dvöldum við í góðu yfirlæti fram á annan í jólum. Á gamlárskvöld snæddum við kvöldverð á Mango Tree, sem sérhæfir sig í Indverskum karrí-réttum. Kvöldinu eyddum við niður á ströndinni við Galle Face hótelið, þar sem fjöldi fólks fagnaði áramótum með tónlist og flugeldum. En ævintýrið var ekki úti enn og við feðgarnir ákváðum að skella okkur til Nuwara Elia, sem er hálendi á Sri Lanka í rúmlega 2000 metra hæð. Loftslagið þarna er eins í Evrópu og því vinsælt að hvíla sig frá 30 °C hita og njóta svalans í fjöllunum. Á leiðinni þangað er ekið í gegnum te plantekrur, en te var lengi helsta útflutningsvara Sri Lanka (áður British Ceylon). Um 150 km akstur er þangað, en tekur um sjö til átta tíma að keyra þessa leið, enda umferðin svakaleg. En við ætluðum okkur að spara okkur aksturinn og taka lest, sem við reiknuðum með að kæmist á leiðarenda á fjórum tímum.

Við mættum á lestarstöðina klukkan sex um morguninn, í myrkri og mistri við illa upplýsta brautastöðina. Lestin var ævagömul og allt minnti okkur á upphaf síðustu aldar. Við áttum alveg eins von á að rekast á Hercule Poirot þarna, sem hefði verið skemmtilegt, en líka áhættusamt. Það er alltaf einhver myrtur þar sem hann er og einhverjar líkur á að við lentum öðru hvoru megin, sem lík eða morðingjar. Við vorum á fyrsta farrými, í aftasta vagninum, sem var bogalagaður með glugga allan hringinn. Þarna voru sæti fyrir 10 manns og lestin skrölti rólega af stað. Allt gekk eins og í sögu og fljótlega rann dagur og sólin kom upp. Fljótlega eftir að við lögðum í fjallið stoppaði lestin. Eftir hálftíma stopp voru flestir farþegarnir komnir út og röltu við ferðlausa lestina. Eftir klukkutíma stopp, sem engin skýring fékkst á, gaf lestarstjórinn merki með flautu og lestin lullaði að stað upp brekkurnar. Þessi óútskýrðu stopp endurtóku sig allnokkru sinnum. Það var lán í óláni að matsala var á fyrsta farrými og því vorum við vel haldnir. Það var ekki fyrr en ellefu tímum eftir brottför sem við komum á brautarpallinn í Nuwara Elia. Við héldum strax upp á Club House, enda var ég meðlimur þar.

Þetta er hótel frá upphafi síðustu aldar, byggt sem lúxus hótel fyrir breska yfirstéttar menn til að slaka á og hvíla sig á suðupottinum í Colombo. Ég tala um menn en gæti sagt karlmenn, því þó konur fái inni í dag í gistingu, þá komast þær ekki í klúbbinn og mega ekki fara á barinn. Þar fyrir utan er skilti sem segir „men only“ En klúbbhúsið er dásamlegt, þjónustan á heimsmælikvarða og maturinn æðislegur og þjónar með hvíta hanska. Í borðstofunni var mynd af Elísabetu ll og þegar við fórum í bókaherbergið til að dreypa á viskí, var risastór mynd af foringjanum sjálfum, Winston Churchill. Þar logaði eldur í arninum og við nutum þess að dreypa á viskíinu og njóta ylsins frá eldinum. Þegar við komum upp á herbergin okkar var búið að koma fyrir flösku með heitu vatni undir sænginni, til að ylja upp rúmið áður en lagst er til hvílu enda lítið um kyndingu þarna. Bara að troða sér undir þykka dún-sængina og falla síðan í djúpan svefn við drauma aðstæður. Morguninn eftir beið okkar golfhringur á 18 holu velli í Nuwara Elia.

Stjórnmála- og fræðimaðurinn

Það var mikið áfall fyrir mig þegar Daði Már Kristófersson hætti að vera fræðimaður og gerðist stjórnmálamaður í framboði. Maður sem ég hafði tekið mikið mark á, enda snjall fræðimaður á svið auðlindastjórnunar. Maður sem hefur hampað frábæru fiskveiðistjórnunarkerfi og verið framarlega í að útskýra yfirburði íslensks sjávarútvegs, sem sé markaðsdrifinn og skili meiri verðmætum en þekkist nokkur staðar annarstaðar í heiminum. Nú í einni svipan á að þjóðnýta auðlindina með því að ríkið taki veiðiheimildir og setji á uppboð. Þetta hefur reyndar verið reynt áður í fiskveiðum, með hörmulegum afleiðingum. Eignaréttur á veiðiheimildum er einmitt forsenda þess að fyrirtæki fjárfesti, auki framleiðni og þannig verðmætasköpun, sem er okkur Íslendingum svo mikilvægt. Uppboð á þessum heimildum, þó það sé gert í mörgum skrefum, er ómöguleiki sem verður útskýrt hér seinna. En hvers vegna skyldi nú stjórnmálamaðurinn leggja þessi ósköp til? Hann hefur útskýrt það með því að alls ekki sé verið að tala fyrir meiri skattheimtu á útgerðina, bara að tryggja sátt til framtíðar. En spurningin er sú; hver er sáttin ef annar aðilinn er algerlega á móti breytingunum? Sjávarútvegurinn yrði þannig ósáttur, en sá hluti landsmanna sem er á móti kvótakerfinu yrði sáttur!

Ómöguleiki uppboða á veiðiheimildum

En hvers vegna virka ekki uppboðin? Ef við tökum 5-10 % af aflaheimildum árlega og setjum á uppboð munu útgerðir bjóða í þær. Myndi það tryggja rétt verð á kvótanum? Fyrir útgerð sem hefur fjárfest í skipi og búnaði og búið að taka 10% af heimildum af þeim, þá standa þeir frammi fyrir ákveðnu vandamáli. Fyrir þá sem einhvern tímann hafa komið nálægt rekstri þekkja hugtök eins og fastur kostnaður og breytilegur. Fyrir flugfélag sem er að selja miða lítur dæmið út þannig að þegar búið er að selja dýra miða og komið er fyrir breytilegum kostnaði, getur borgað sig að bjóða miða á verði sem aldrei myndu duga til rekstursins, en skila þó einhverju upp í fastan kostnað. Sama gildir með útgerð sem þarf að leigja kvóta af ríkinu, til að fá hann getur borgað sig að bjóða verð sem dugar fyrir breytilegum kostnaði og skilar einhverju upp í fastan kostnað. Útgerðin sem slík myndi hins vegar aldrei bera sig með slíku veiðigjaldi, þannig að það verð endurspeglar á engan hátt hvaða veiðigjald er raunhæft. Er samt hægt að halda því fram að leiguverðið endurspegli getu útgerðarinnar til að taka á sig hækkun á veiðigjöldum?

Þekking á sjávarútvegi

Þegar ég sé hugmyndir margra stjórnmálamanna um veiðigjöld finnst mér einhvern veginn að þeir hafi bara ekki hugmynd um hvað þeir eru að tala! Svona álíka og ég skrifaði greinar um sinfóníuhljómsveit með sterkum skoðunum um hvort fjölga ætti fiðluleikurum eða senda trommuleikarann heim. Þetta skín reyndar í gegn frá bæði formanni og fyrrverandi formanni í flokki Daða Más; en ég geri bara miklu meiri kröfur til hans. Fyrir fólk sem vill kynna sér sjávarútveg vil ég benda á nýlega skýrslu sem heitir: „Staða og horfur í Íslensku sjávarútveg og fiskeldi“

https://www.stjornarradid.is/library/02-Rit--skyrslur-og-skrar/Sta%C3%B0a%20og%20horfur%20%C3%ADslenskum%20sj%C3%A1var%C3%BAtvegi%20og%20fiskeldi.pdf

Uppboð ríkisins á veiðiheimildum er ekkert annað en sósíalismi þar sem horfið er frá markaðbúskap til ráðstjórnar. Hvernig halda menn að brugðist verði við því þegar eitt sjávarpláss tapar veiðiheimildum ár eftir ár, þar sem útgerðir þar hafa ekki sama bolmagn og öflugustu útgerðirnar til að bjóða há verð? Verður þá brugðist við því með sértækum aðgerðum? Sendir sérfræðingar til að ráða bót á vandanum og leysa hann? Það er ráðstjórn! Ástæða þessa að veiðigjald er reiknað sem hlutfall af hagnaði er einmitt hugsuð til að verja veikari útgerðir gagnvart þeim öflugu. Íslenskur sjávarútvegur er vel rekinn og á eðlilegum grunni. Þegar búið er að taka rúmlega 30% af hagnaði í veiðigjöld er hann á pari við önnur vel rekin fyrirtæki með rekstrarhagnað en greiðir sér heldur minni arð af hlutafé.

Gunnar Þórðarson Viðskiptafræðingur.

Fyrir um 50 árum stóðum við Dóri Ebba vinur minn og jafnaldri upp á dag, frammi fyrir því að sækja okkur kvonfang. Við höfðum augastað á ungmeyjum í Bolungarvík en þurftum bara að vinna hug þeirra og sannfæra um ágæti okkar. Ekkert fékk stöðvað okkur, snjóflóð eða aurskriður á Óshlíðinni, enda lá mikið undir hjá ástföngnum ungum mönnum. Eitt sinn ókum við á Willis jeppa sem Ebbi átti, breyttur með háu húddi, sem hannaður var fyrir eyðimerkur hernað Ísraelsmanna. Þegar ekið var inn á breiðstræti Bolungarvíkur, sem venjulega er mannlaust og lítil umferð, fannst okkur eins og við þyrftum að láta á okkur bera. Eins og ungir menn gera þegar þeir gera hosur sínar grænar fyrir ungmeyjum. Dóri setti jeppann í fyrsta gír á miðri breiðgötunni, þeirri einu á Íslandi, og við fórum upp á þak á jeppanum. Þetta er algerlega eðlileg hegðun manna í tilhugalífi, allavega haga fuglarnir sér svona. Þar sem við stóðum upp á þaki jeppans og horfðum yfir sviðið með leitandi augum að okkar heittelskuðu, kemur lögreglan aðvífandi. Einar Þorsteinsson var þar mættur, hann skipaði okkur að stíga niður og hætta þessum fíflalátum. Maðurinn hafði engan skilning á því að við vorum að hefja langtíma samband við bolvískar meyjar, enda þarf að vanda til þess sem lengi á að standa. Þetta væri nauðsynlegt ástarbrím til að ná athygli og hefði átt að vera yfir lög og reglu hafið. Einar heitinn hafði hins vegar engan skilning á þessu, sennilega verið gersneyddur rómantík. Ég er nú rólegheitar maður og yfirvegaður, eins og ég á kyn til. En Dóri er svo andskoti skapstór! Þegar löggan hafði drepið á vélinni og tekið lyklana fauk í minn mann og allt endaði þetta með slagsmálum og við tveir í dýflissunni. Þar hófust miklir samningar sem enduðu með því að okkur var sleppt með því fororði að við kæmum aldrei aftur til Bolungarvíkur. Sá samningur var marg brotinn, enda unnum við hjörtu ungmeyjanna, sem hefur borið ríkulegan ávöxt í gegnum tíðina. Dóri flutti meira að segja til Bolungarvíkur um tíma, og eftir því sem ég best veit var þeim Einari vel til vina. Við áttum eftir að fara marga svaðilförina um Óshlíðina, oft þannig að hún var nánast ófær vegna grjóthruns og einhverju sinni ætlaði Pimmi að skutla okkur ef festi Willisinn sinn ofan á snjóflóði. Ekkert fékk stoppað okkur á þá daga. Eitt sinn vorum við Daddi bróðir að aka á Dodsinum hans pabba, á eftir Willisinum hans Ebba út Óshlíðina, og Dóri undir stýri. Palli skólabróðir Dadda var með og allt í einu sjáum við Willisinn fljúga út af veginum og endasendast niður snarbratta hlíðina. Margt fór í gegnum hugann þegar ég hljóp niður brattann í átt að jeppanum. En fljólega kom ég að einum liggjandi og lifandi, sem hafði flogið út um afturgluggann. Á þessum jeppum var yfirbygging úr timbri, og neðar kom ég að þakinu þar sem hinir tveir lágu óslasaðir á því. Jeppinn lá hins vegar ónýtur ofaní fjöru og rauk úr honum. En ástir okkar í Bolungarvík entust vel og lengi og kominn heilir ættleggir út frá ævintýrinu. Í gær kvöddum við hins vegar eiginkonu Dóra, Ásgerði Kristjánsdóttur sem nú er sárlega syrgð. Glaðværasta og jákvæðasta manneskja sem ég hef kynnst um ævina, blessuð sé minning hennar. En eftir stendur vinátta okkar þriggja, mín, Dóra og Pimma. Við stofnuðum hljómsveitina, Tigers, sem enn er til. Það eina sem hefur þvælst fyrir okkur á framabrautinni er hæfileikaleysi okkar í tónlist, við getum hvorki lært á hljóðfæri né sungið. En eftirspurnin um að komast í hljómsveitin er gríðarleg. Jómbi vinur okkar hefur sótt um árlega en er ávallt hafnað.

Gunni Tóta Júl

Matís ohf tók þátt í verkefni síðsumars á Filippseyjum sem var hluti af samstarfsverkefni utanríkisráðuneytisins og Alþjóðabankans um að veita aðgang að sérfræðiþekkingu Íslendinga. Hlutverk Matís í þessari ferð var að styðja við tillögur Alþjóðabankans um uppbyggingu á eldi í sjó, með sérstaka áherslu á ræktun á þangi. 

Ræktun á þangi á Filipseyjum

Filippseyjar eru þriðju mestu ræktendur á þangi í heiminum, næstir á eftir Kína og Indónesíu, og rækta um 1,5 milljónir tonna á ári. Megin hluti þessarar ræktunar er notað sem hráefni í carageenens framleiðslu, sem fer síðan í útflutning og meðal annars notað til framleiðslu á matvælum. Ræktun á þangi er mikilvæg fyrir efnahag landsins og afkomu fólks, en um ein milljón manna hafa lifibrauð af atvinnugreininni. En ræktunin er frumstæð og bændur búa við mikla fátækt og óvissu. Hver fjölskylda ræktar þara á svæði sem er um hálfur til einn hektari, og fer ræktunin aðalega fram á grunnsævi til að bændur getið athafnað sig án þess að nota báta. Það eru margskonar ógnir sem bændur búa við, stormar geta lagt ræktunina í rúst og breytingar á hitastigi sjávar eða seltustigi geta valdið sjúkdómum sem eyðileggja uppskeruna. Bændur hafa ekkert borð fyrir báru, og þó að þeir geti náð 4-6 uppskerum á ári, þarf ekki marga bresti til að þeir hafi ekki efni á að kaupa nýjan búnað eða græðlinga og þá er ræktunin sjálfstopp og fjölskyldan án lífsviðurværis.

Að bjarga heiminum

Í skýrslu sem Alþjóðabankinn gaf út fyrir skömmu er dregin upp mynd af því mögulega sem hægt væri að gera til að auka ræktun á þangi í hitabeltinu, svolítið eins í fullkomnum heimi. Þar kemur fram að fram til ársins 2050 þarf að auka heimsframleiðslu á próteini um 50 – 70% til að fullnægja fæðuþörf jarðarbúa. Það verður varla gert með hefðbundnum landbúnaði sem er í dag ein helsta uppspretta gróðurhúsaloftegunda og neikvæðra umhverfisáhrifa og hreinlega ekkert pláss til ræktunar. Mikil tækifæri liggja hins vegar í ræktun í sjó sem jafnframt hefði jákvæð áhrif á lífríki jarðar. Ef ræktun á þara ykist um 14% á ári gæti framleiðslan á þurrvigt orðið 500 milljón tonn árið 2050. Ef tekið er til greina þær miklu framfarir sem hafa orðið á búnaði til ræktunar, þekkingu og tæknilegum lausnum sem liggja fyrir, ætti það að vera mögulegt. Með hefðbundum ræktunaraðferðum ræktar hver bóndi um 20 tonn af hálfþurrkuðum þara (cottonii) en með nútíma tækni og breyttu skiplagi gæti hann framleitt 100 til 120 tonn á ári.

Nýta kaupfélagsformið

Ein hugmyndin til að auka framleiðsluna er að stofna kaupfélög um ræktunina, með um 100 bændum, og til hliðar við það væri tryggður rekstur um ræktun og framleiðslu á græðlingum. Fjármagn væri útvegað til að nútímavæða ræktunina þar sem hún væri færð á meira dýpi og búnaðurinn væri strengdur niður, ekki ósvipað og við þekkjum með laxeldiskvíar hér á landi. Mikilvægt er að finna aðila sem fólkið treystir til að vera í forystu kaupfélagsins, sem greiðir síðan bændum lágmarkslaun allan ræktunartímann, og síðan aukalega fyrir hráefni þegar því er skilað inn. Einnig mun safnast upp höfuðstóll í kaupfélaginu sem bændur eiga og hægt er að nota við fjárfestingar eða greiða árlega út arð, eða takast á við óvæntan mótbyr við ræktun. Kaupfélagið fjárfestir í vöruskemmu og getur því stýrt framboði miðað við eftirspurn, en hægt er að geyma forþurrkaðan þara í allt að þrjú ár. Kaupfélagið selur framleiðsluna beint til verksmiðjunnar og losnar þannig við tvo til þrjá milliliði (kaupmenn) sem starfa í virðiskeðjunni í dag.

Nýjar aðferðir við ræktun

Með því að færa ræktunina á meira dýpi losna bændur við sveiflu í hita og seltustigi sem veldur sjúkdómum og er ein mesta ógnunin í dag. Við fjöruborðið getur selta og hiti breyst mikið við rigningar, sem geta stundum dunið á vikum saman í hitabeltinu. Þannig gætu þessar hugmyndir breytt miklu fyrir íbúa svæða þar sem ræktunin fer fram, sem eru mjög fátækir og lifa fyrir hvern dag fyrir sig í algeru öryggisleysi. Með 500 milljón tonna framleiðslu myndu skapast 50 milljón bein störf við ræktun í hitabeltinu, sem gætu með óbeinum störfum orðið um 100 milljón og skilað 500 milljörðum dollara í verðmætum. En það hangir fleira á spýtunni og þá komum við að umhverfisþætti þess að rækta 500 milljón tonn af þara á ári!

Að fæða heiminn

Slík framleiðsla myndi auka matarframboð heimsins um 10%. Úr þurrkuðum þara má vinna á bilinu 10-30% af próteini, og þannig myndi 500 milljón tonn skila í kringum 150 milljónum tonna af þörungapróteini og 15 milljón tonnum af þörungalýsi. Þörungalýsi getur innihaldið omega 3 fitusýrur og líkist því fiskalýsi. Ef tekið er tillit til mismunandi próteininnihaldi í þörungamjöli og t.d. soyjamjöli gæti framleiðsla á því fyrrnefnda jafnast á við 20% af framleiðslu þess síðarnefnda og framboð af þörungalýsi yrði sjöfalt miðað við framboð af fiskilýsi í heiminum í dag. Ef hægt væri að framleiða fiskifóður úr afurðum þara, sem síðan yrði notað til fiskeldis, sem er umhverfisvænasta próteinframleiðsla sem þekkist, væri búið að leysa hluta af umhverfisvanda heimsins. En þar með er ekki öll sagan sögð!

Gríðarleg umhverfisáhrif

Þari lifir á kolsýru og köfnunarefni. Í dag eru notuð um 150 milljón tonn af áburði (köfnunarefni) en aðeins helmingurinn af því nýtast jurtum, en um 15 – 30% skilar sér í sjóinn. Þetta hefur skapað um 250.000 km2 af dauðasvæðum í heimshöfunum. Þangrækt gæti tekið í sig um 10 milljón tonn af köfnunarefni árlega, eða um 30% af því sem við látum frá okkur í sjóinn. Önnur mengun sem veldur miklum áhyggjum í sjónum er kolsýra (CO2), sem skolast með rigningu úr menguðu andrúmsloftinu og endar í sjónum. Hækkandi sýrustig sjávar er meðal stærstu áskorunum sem maðurinn stendur frammi fyrir, sem þegar er farið að hafa neikvæð áhrif á lífríki hafsins. Með ræktun á 500 milljón tonnum myndi þari taka í sig um 135 milljón tonn af kolsýru, um 3,2% af árlegri mengun sem sjórinn tekur við á ári.

Er þetta hægt?

Allt hljómar þetta eins og ævintýri og sumir myndu segja að væri of gott til að vera satt! Enn er ekki búið að þróa hagkvæmar afurðir úr þara til að nota sem fóður. En til þess að virkja hugvit og frumkraft þarf að sýna fram á framboð í framtíðinni. Trúi menn ekki á framboðið verður ekki til sá hvati sem til þarf að þróa verðmætar afurðir úr þessu grænmeti hafsins. Þannig verður vænt framboð og eftirspurn að fara saman hönd í hönd. Matís hefur þegar komið að tugum rannsókna á nýtingu þörunga og mikill áhugi er meðal erlendra rannsóknaraðila á málinu. Efna- og plastframleiðendur hafa sýnt því áhuga að nota hluta af þangi til framleiðslu sinnar. En hvað þarf til að koma svona hugmyndum á rekspöl? Tæknilega verða engar óyfirstíganlegar hindranir, sem hugvit og frumkvæði geta ekki leyst. Allt mun þetta snúast um mannlega þáttinn, að koma á breytingum og endurskapa núverandi menningu. Breytt hugafar og virkja bændur til að vinna undir skipulagi, bæta þekkingu og mannauð.

Gunnar Þórðarson, viðskiptafræðingur.

Það er svo mikilvægt að gæta að borgaralegum réttindum og dómstólar noti ekki hefnigirni við dóma sína heldur styðjist við lög. Þessi hrunmál á Íslandi er okkur sem þjóð til vansa.  

	Allir sýknaðir í CLN-máli
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Ráðstefnan „Strandbúnaður“ verður haldinn á Grand Hótel Reykjavík dagana 21 – 22 mars n.k. Strandbúnaður vísar til „landbúnaður“ og er vettvangur aðila sem tengjast eldi og ræktun í sjó og vatni. Á ráðstefnunni eru erindi og kynningar á öllu því helsta sem er að gerast í þessari grein og reynt að varpa ljósi á þróun til framtíðar.

Ein málstofa ráðstefnunnar heitir „Vinnsla, flutningur og markaðsetning eldisfisks“ þar sem staðan er tekin og tækifæri metin. Nánast allur lax er fluttur út slægður/ferskur þar sem hann er fullunninn á smásölu- eða veitingahúsamarkað. En hvar liggja tækifæri Íslendinga í að hámarka verðmætasköpun í fiskeldi? Getur eldisgreinin tileinkað sér árangur bolfiskvinnslunnar í framleiðslu og sölu á ferskum flakastykkjum, sem aukið hafa verðmætasköpun á hvítfiski umtalsvert? Með nýjustu tækni og þekkingu hefur íslenskri fiskvinnslu tekist að framleiða vöru samkvæmt ítrustu kröfum neytanda, sem er tilbúinn til að greiða hærra verð fyrir vikið.

Ef allt fellur Vestfirsku eldi til næstu árin, má gera ráð fyrir a.m.k. 50 þúsund tonna framleiðslu á ári, sem myndu skila nærri 50 milljarða framleiðsluverðmætum í þjóðarbúið. Ekki er raunhæft að ætla sér fullvinnslu á öllu því magni en hluti þess gæti verið unninn á neytandamarkað í framtíðinni. En áskoranir fyrir slíkri framleiðslu eru margar og ýmislegt er hugmyndinni mótdrægt; þó tvær hindranir séu helstar, há vinnulaun og miklar vegalendir á markað.

Í dag er töluverður hluti af eldisfiski fluttur til Póllands, þar sem hann er fullunninn á neytandamarkað í Evrópu. Undirritaður hefur átt tækifæri til að heimsækja verksmiðjuna Milarex í Slupsk í Póllandi þar sem ferskur fiskur er fluttur frá Íslandi, Noregi og Færeyjum með skipum og trukkum. Fiskurinn er flakaður, snyrtur og síðan unninn í neytandapakkningar, ferskur, reyktur eða frosinn, og skipta vörunúmer hundruðum. Matís í samstarfi við Skagann 3X og Arctic Fish hefur flutt regnbogasilung í gámum til þessarar verksmiðju þar sem gerð var tilraun með að ofurkæla fiskinn og senda hann íslausan með hitastýrðum gámum sjóleiðina. Þrátt fyrir að flutningur tæki átta til tíu daga, var fiskurinn enn af miklum gæðum og hafði nægjanlegan líftíma til að vera unninn og seldur ferskur á neytandamarkað um alla Evrópu. Slupsk í Póllandi er vel staðsett til að dreifa vöru landleiðina á Evrópumarkað á einum til tveimur dögum.

Vinnslan sem um ræðir er öll hin glæsilegasta, með 500 starfsmönnum og hreinlæti og gæðastjórnun með því besta sem þekkist í heiminum. Það er áleitin spurning hvernig íslensk fyrirtæki gætu keppt við slíka vinnslu í framleiðslu og dreifingu á smásölumarkað Evrópu? Vinnslan er ágætlega tækjum búin, með mjög hæft starfsfólk, á launum sem eru langt að baki því sem gerist hérlendis.

Flutningsmöguleikar skipta máli fyrir útflutning á laxi; héðan eru sjóflutningar stundaðir frá mörgum höfnum á Íslandi, til hafna í Bretlandi og meginlandi Evrópu. En mestu skiptir þó þéttriðið net flugsamgangna, sem teygðu sig til um 100 borga vítt og breitt um heiminn þegar best lét í íslenskri ferðaþjónustu, en heldur hefur dregið úr framboði við samdrátt í fjölda erlendra ferðamanna. Flugfrakt er dýr og skilur eftir sig umtalsvert kolefnisspor, en með nýrri tækni, ofurkælingu, er hægt að minnka það nokkuð. Bæði laxasláturhús landsins nota ofurkælingarbúnað frá Skaginn 3X sem lágmarkar notkun á ís við flutning á fjarlæga markaði.

Skipaflutningar eru mun ódýrari en flugfrakt ásamt því að minka sótspor framleiðslunnar. En sjóflutningar taka tíma á fjarlæga markaði sem minnkar líftíma á ferskri vöru fyrir kaupandann. Þá skiptir máli hvort hægt er að vinna laxinn strax eftir slátrun og  jafnvel fyrir dauðastirðnun. Ódýrara er að flytja flakaðan fisk á markað og losna þannig við dýran flutning með flugi á beinum og haus. Hingað til hefur þurft að geyma laxinn í um fjóra sólahringa áður en hægt er að draga beinagarðinn úr flakinu, en beinin losna ekki fyrr úr vöðvanum. Ef nútímatækni eins og vatnsskurður væri notaður við að skera beinin úr væri hægt að lengja geymsluþol ferskra afurða um þann tíma. Annað tækifæri sem það gefur,  er að hægt er að hluta flakið niður eftir ýtrustu kröfum markaðarins, eins og gert er við hvítfisk í dag, og framleiða þar með algjörlega nýjar vörur á markað; markað sem gæti greitt hærra verð og þannig aukið verðmætasköpun vinnslunnar. Vatnskurðartæknin er líka forsenda þess að lágmarka framleiðslukostnað og skapa samkeppnisforskot gagnvart láglauna svæðum.

Ný tækni við vinnslu þar sem tölvustýrðir þjarkar koma í stað mannshandar eru einmitt forsenda slíks samkeppnisforskots. Ljóst er að fiskvinnsla væri að miklu leyti farin úr landi ef ekki væri fyrir nýjustu tækni við framleiðslu í dag. Fram undan eru tímar tækniframfara með hraða sem menn hafa ekki séð fyrr. Mikilvægt er að Íslendingar tileinki sér nýjustu tækni til að viðhalda samkeppnisforskoti og undirbúi starfmenn til að takast á við nýjar áskoranir og auknar kröfur í framtíðinni. Þannig verða til betri störf og betur borguð í samkeppni við láglaunasvæði.

Ef til vill munu Íslendingar geta boðið upp á nýjar vörur úr ferskum laxi í framtíðinni, laxi sem er upprunninn úr hreinum en köldum sjó. Framleiðslu sem verður sérsniðin að ýtrustu þörfum viðskiptavinarins, með dreifingu víða um heim. Vöru sem hefur jafnvel lengra geymsluþol en samkeppnisaðilinn getur lofað og þannig keppt á kröfuhörðustu mörkuðum heimsins. Íslendingar eiga kost á að ná samkeppnisforskoti með hugviti, tækni og mannauði sínum.

Gunnar Þórðarson, Matís

Það var athyglisvert viðtal við Dr. Ian Kerr í Kastljósi 26. febrúar s.l. Dr.Kerr er einn fremsti vísindamaður hvað varðar gervigreind og notkun vélmenna í heiminum í dag. Hann var að velta fyrir sér lagalegum, félagslegum og siðferðislegum spurningum hvað varðar notkun tölva og vélmenna til að taka við mörgum þeim verkefnum sem menn hafa séð um hingað til, og þá ógn sem gæti stafað af því ef búnaðurinn fer að taka eigin ákvarðanir. Kerr nefndi drápsvélar sem dæmi, en Sameinuðu þjóðirnar fjalla um þessar mundir um að bann á notkun þeirra í hernaði. Í sjálfu sér gæti verið gott að nota tilfinningalausa vél í stað þess að hætta mannslífum í átökum, sem er reyndar þegar gert. Hægt væri að forrita vélina á besta hátt, en með gervigreind mun vélin læra og bæta við sig þekkingu sem nýtist henni til að þjóna manninum betur í framtíðinni. Sama má segja um vélmenni í heilbrigðiskerfinu þar sem þau geta lært að greina sjúkdóma og framkvæma aðgerðir sem maðurinn ræður ekki við. Það geta verið stórkostleg tækifæri í að nýta vélar sem læra til að framkvæma hluti sem maðurinn ræður ekki við og mikið framfaraskref fyrir mannkynið. En það fylgir böggul skammrifi! Það má ekki taka mennskuna út úr dæminu og láta vélar taka ákvarðanir um líf og dauða! Vél sem lærir gæti komist að þeirri niðurstöðu að hún viti betur en forritið segir og ákveðið ný viðmið um aðgerðir. Vélmenni mega alls ekki taka af skarið og mikilvægt að ákvörðunin sé tekin af mönnum! Sem dæmi var prófað að nota tölvur sem dómara í Kína, en niðurstaðan varð hörmuleg þar sem þær skortir algerlega tilfinningar. Nú er það ekki svo að allar mennskar ákvarðanir séu góðar, nema síður sé. Við höfum endalaus dæmi um mannvonsku, hatur og ofbeldi sem rekja má til mannlegra hvata. Engu að síður verða ákvarðanir fortakslaust að vera mennskar á ábyrgði manneskju en ekki vélar! Mannskepnan hefur notað trúarbrögð til að leiðbeina sér við ákvarðanir frá upphafi vega. Mikilvægi kristinnar trúar er gríðarlegt fyrir mannkynið og engin tilviljun að lýðræði og mannréttindi eru að jafnaði betur tryggð í kristnum löndum en öðrum. Jesú Kristur var sennilega merkasti heimspekingur sem uppi hefur verið og hefur haft meiri áhrif en nokkur annar á íbúa jarðarinnar. Þaðan höfum við einmitt okkar gildismat; hvað er rétt og rangt, ljótt og fallegt, vont og gott sem dæmi. Mikilvægasta framlag hans var að kynna til sögunnar guð Nýja testamentisins sem var umburðarlyndur og kenndi fylgjendum sínum m.a. umburðarlyndi og að fyrirgefa. Fyrirgefning er einmitt partur af mennskunni. Fyrirgefning og umburðarlyndi eru systkini! Ástæðan fyrir því að gyðingar viðurkenndu Jesú ekki sem Messías var einmitt vegna þess að þeim hugnaðist ekki þessi umburðarlyndi fyrirgefandi guð, og viltu halda í stríðsóðan guð Gamla testamentisins, enda létu þeir þyrma óbótamanninum Barabbas, og létu krossfesta Jesú. Sjálfur hef ég þurft að biðjast fyrirgefningar, sem er ekki það sama og afsökun en rétt er að hafa í huga að; â€Å¾Maður fyrirgefur ekki öðrum, af því að þeir eigi skilið fyrirgefninguna, heldur vegna þess að maður á það skilið að öðlast frið“ Stórmenni eins og Ghandi og Mandela skildu hvað fyrirgefningin var mikilvæg. Í stað þess að gjalda líkum líkt fyrirgáfu þeir misgjörðarmönnum sínum, til þess að ná árangri fyrir þjóð sína. Það hefði margt orðið öðruvísi í Rwanda og fyrrum Júgóslavíu ef leiðtogar þeirra landa hefðu haft þá mennsku sem þessir miklu menn höfðu. Við getum litið okkur nær! Ofbeldið og hatrið sem fylgdi hruninu tók út yfir allan þjófabálk. Auðvitað átti að refsa mönnum fyrir lagabrot, en dómsstólar mega aldrei byggja dóma á hefnigirni eða undir þrýstingi frá dómstóli götunnar. Dómar eiga að byggja á lögum en vera mennskir. Við sáum þetta líka í svokölluðu Klaustursmáli þar sem almenningur fór úr límingunum og leið mjög illa vegna gengdarlauss haturs á fólki sem hafði ekki brotið annað af sér en röfla á krá hver við annan. Í rauninni hefði enginn skaði orðið ef óprúttinn aðili hefði ekki tekið upp einkasamtal og komið því til fjölmiðla. Það veit guð að ég hef látið út úr mér ýmislegt í góðra vina hópi sem ég kæri mig ekki um að verði birt almenningi en ég hef auðmýktina til að viðurkenna það. Ef til vill erum við Íslendingar á rangri vegferð að draga úr kristinfræðikennslu og boðskap Jesú Krists. Ég vil reyndar halda þjóðkirkjunni utan við þessa umræðu, en mikilvægi boðskapar hans og gildismats kristinnar trúar á fullt erindi við Íslendinga. Hvað sem hægt er að segja um kirkjuna sem slíka hefur þessi boðskapur kennt okkur að meta hvað er gott og vont, fallegt og ljótt og rétt og rangt. Þegar Kaþólska kirkjan er afhjúpuð af ógnarverkum sínum, er engin vafi á að það sem prestarnir aðhöfðust var rangt og ljótt. Slíku er ekki alltaf farið innan annara trúarbragða þar sem viðurkenning á hræðilegum athöfnum liggur fyrir. Við megum ekki láta tilfinningalausar vélar taka ákvarðanir og betra að fólk geri það samviskusamlega með kristnu gildismati. Ekki síst þegar þær snúast um líf og dauða. Gunnar Þórðarson, viðskiptafræðingur