Gjaldeyrisskiptasamningar

Gjaldelriskiptasamningar nokkurra aðila við gömlu bankanna hafa verið mikið í umræðunni undanfarið, ekki furða þar sem um risavaxnar upphæðir er að ræða.  Það hangir eitthvað á spýtunni hvað þetta allt varðar.  Hvað skyldi það vera?

Gjaldeyrisskiptasamningar eru einfaldlega samningar um kaup á krónum eða erlendum gjaldeyri á ákveðnum tímapunkti, og síðan sala á þeim á markaðsvirði á einhverjum tilteknum tímapunkti í fratíðinni.  

Ljóst er að bankarnir voru ekki að taka stöðu í málinu og þurftu því að gera samninga annars vegar við kaupendur á krónum og hinsvegar kaupendum á erlendum gjaldeyri.  Hér koma tilgátur bloggara í þessu dularfulla máli þar sem meðal annars ásakanir um að fólk hafi verið platað hafa verið bornar á borð landsmanna.

Stór eignarhaldsfélög, Exista og Kjalar, sem skulduðu mikið í erlendum lánum en áttu miklar eignir á Íslandi vildu gera samning um kaup á erlendum gjaldeyri til að verja sig fyrir falli á krónunni, þar sem skuldir þeirra myndu aukast en eignir á Íslandi minka.  Þetta voru gríðarlegar upphæðir en samningurinn er gerður fyrir bankahrunið við gömlu bankana.  Þessi félög óttuðust að krónan stæði höllum fæti og vildu með þessu verja hagsmuni sína.  Ef krónan hefði hækkað og þeir hefðu sniðið stakk sinn eftir vexti hefði hækkun krónu þau áhrif að eignirnar hækkuðu í verði í krónum talið en skuldirnar lækkuðu í erlendum gjaldeyri.  Bráð snjallt í sjálfu sér í þeirri óvissu sem ríkir í gjaldeyrismálum Íslendinga.  En bankarnir urðu nú einhvern vegin að finna aðila sem trúðu orðum forsætisráðherra um að krónan væri vanmetin og gæti ekki annað en hækkað í verði.

Miðað við fréttir undanfarið voru það sjávarútvegsfyrirtæki og lífeyrissjóðirnir sem urðu ginningarfíflin í málinu.  Útvegsmenn halda því reyndar fram að formaður Glitnis hafi platað þá til að gera þetta.  Þeir voru sem sagt ekki menn til að taka slíka ákvörðun og létu Samherjaforstjórann gabba sig.  Ekki létu þeir duga að tryggja framlegð sína, eins og reynt var að halda fram, heldur tóku miklu stærri stöðu með krónunni.  Þeir hefðu sjálfsagt betur farið í næstu sjoppu með fullan poka af tíköllum og dælt í peningakassa Rauðakrossins.  Eða þá að fljúga til Las Vegas ef upphæðir væru ofar þess sem þeir gátu borið í pokum.

Útgerðarmenn hafa brugðis miklu traust sem margir hafa borið til þeirra og skaða málstað sinn verulega með slíkri ævintýramennsku og meðhöndla af kæruleysi fjöregg þjóðarinnar, fiskveiðiauðlindina, sem þeim hefur verið treyst fyrir.  Veðsett hana fyrir þessari lántöku og lagt hana undir í pókerspili.  Fullyrðing þeirra um að þeir hafi verið plataðir af Þorstein Má er í besta falli grátbrosleg.

Hinsvegar eru forsvarsmenn lífeyrisjóða að gambla með lífeyrir landsmanna sem er ekki betra en virðingarleysi útvegsmanna fyrir auðlind þjóðarinnar.  

Viðskiptaráðherra fullyrðir, að vísu á mjög loðinn hátt, að ríkið muni ekki hlaupa undir bagga með útvegsmönnum og þeir látnir gera upp á því gengi sem verður þegar samningar renna út, eins og ráð var fyrir gert.  Í því sambandi er hér önnur tilgáta bloggara hvað þetta varðar.

Hlaupi ríkið undir bagga með þeim hætti að gömlu bankarnir, eða fjárfestingafélögin sem tóku stöðu gegn krónu, beri skarðan hlut frá borði verður það að bera kostnaðinn af því.  Fjárfestingafélögin munu ekki sætta sig við lélegra gengi en verður við lok samnings, ella munu þau sækja ríkið.  Ef t.d. væri gert upp á sitthvoru genginu við félögin en við útvegsmenn og lífeyrisjóði munu kröfuhafar í gömlu bankanna leita réttar sín og sækja það til ríkisins.  Það er alveg á hreinu að allt sem ríkið kemur til með að gera sem gengur gegn hagsmunum kröfuhafa, verður það að bera.  Ríkið er ekkert annað en skattgreiðendur og því hægt að stilla þeim upp gagnvart aðilum sem ekki kunnu fótum sínum forráð.

Nýlega yfirtók ríkið 300 milljarða kröfur Seðlabankans í fjármálafyrirtæki með skuldabréf frá gömlu bönkunum.  Það er með ólíkindum að bankarnir hafi getað gefið út skuldabréf til hvors annars til að nota sem veð fyrir endurvirkum lánum Seðlabankans og með ólíkindum að slíkt hafi verði samþykkt af bankanum og Fjármálaeftirlitinu.  Með þessu var m.a. verið að tryggja það að ef einn banki færi í þrot myndu hinir fylgja í kjölfarið.  Hér er um kerfisbundna villu að ræða en ekki slys.  Það verður að greina þar á milli enda er tjón af jarðskjálfta annarskonar  en það sem orsakast af brotum á byggingarreglugerðum.

Hin öfluga króna

Íslenskir fjölmiðlar koma oft á óvart fyrir óvandaðan fréttaflutning þar sem mál eru alls ekki krufin og sjálfsagðra spurninga vegna fullyrðingum þeirra sem við er rætt ekki spurt.

Milli jóla og nýjárs var viðtal við unga stúlku sem stundar arkitektanám í Bretlandi og taldi vandræði sín mikil vegna bankakreppunnar og ef LÍN sinnti ekki neyðarkalli sínu með auknu láni yrði hún að hætta námi.  

Sonur bloggara stundar einmitt háskólanám í Bretlandi og tók sín lán í pundum, og hefur því lítið af falli krónu að segja hvað það varðar.  Hinsvegar rýrnaði hýra hans frá sumarvinnu verulega, þar sem honum hugkvæmdist ekki að skipta henni strax í pund.  Reyndar fékk hann sér vinnu í desember, sem þjónn á veitingahúsi, og gerði það mjög gott um jólin, enda sleppti hann því að koma heim til Íslands í jólafrí.

Fyrrnefnd stúlka hafði hinsvegar efni á því að koma heim um jólin og í viðtali við hana kom fram að námslánin hennar þyrftu að duga fyrir breskan sambýlismann hennar, se er atvinnulaus.  Hann fær ekki bætur þar sem hann hefur ekki unnið sér inn rétt til þess.  Alveg er það með ólíkindum að blaðamaður skyldi ekki spyrja stúlkukindina þeirra sjálfsögðu spurninga hvort hún teldi það hlutverk LÍN. að greiða breskum manni atvinnuleysisbætur og hvernig hún hefði haft efni á að koma til Íslands í jólafrí.  Hafi hún tekið manninn með sér er kostnaðurinn af slíku ferðalagi farin að snúast um talsverðar upphæðir.  Oftar en ekki er fólk með óraunhæfar og ósanngjarnar kröfur á samfélagið, sem er ekkert annað en skattgreiðendur.

Annað gott dæmi eru fréttir að vandræðum margra helstu sjávarútvegsfyrirtækja landsins vegna ,,gjaldeyrisskiptasamninga" sem þau gerðu siðasumars.  Rök þeirra eru þau að til að verja framlegð sína hafi þau tekið stöðu með krónunni, enda sagði forsætisráðherra Geir Haarde í lok september að krónan væri allt of lágt skráð og engar efnahagslegar forsendur væri fyrir svo lágu gengi og krónan gæti ekkert annað en hækkað.  Nú hafa þessi menn sjálfsagt tekið mark á æðsta manni efnahagsmála og talið að útskipaðar og seldar afurðir yrður greiddar með umtalsvert hærri krónu og því kæmu færri í kassann við uppgjör.  Þá gæti einmitt verið snjallt að kaupa töluvert magn af þessum sterka og stöðuga gjaldmiðli, krónunni, og þegar greiðsla kæmi í óværum eins og pundum, dollurum eða evrum væri búið að verja sig fyrir því.  Heyrst hefur að gengisvísitala þyrfti að vera í kringum 150 til að þeir sleppi á sléttu en hún er nú í kringum 215.

Þetta stenst allt saman þangað til kemur að kjarna máslins.  Ef útgerðarfyrirtækin hefðu látið duga að verja sig fyrir hækkun krónu og sniðið stakk eftir vexti, væru þau ekki í neinum vandræðum.  Málið er einfaldlega þannig að þó krónan hafi farið á hinn vegin þá hækkuðu birgðir verulega í krónum talið, og ef rétt væri að aðeins um vörn fyrir framlegð væri að ræða þá hefði sú hækkun nákvæmlega unnið á mót tapi af gjaldelriskiptasamningum.

Málið er auðvitað að þessir menn voru að taka þátt í fjárhættuspili.  Miklu hærri upphæðir hefur verið um að ræða en sem nemur vörn gegn framlegðartapi af hækkun krónu.  Sennilega hafa þessir aðilar ekki þurft að leggja krónu fram í þessu Las Vegas dæmi sínu.  Banka lánuðu 90% af upphæðinni og síðan 10% út á eigið fé fyrirtækjanna, sem hafði blásið út vegna hárrar krónu og þannig lækkun á erlendum skuldum þeirra.

Enn eitt dæmi þar sem gengismálin blandast inní.  Í viðtali við sjávarútvegráðherra þar sem þessi mál voru einmitt rædd, taldi hann réttlætanlegt að fjármunum almennings væri varið til að hjálpa þessum áhættusæknu fyrirtækjum.  Hann taldi það ekki sanngjarnt að gera upp á gengi í dag, sem væri augljóslega allt of lágt skráð, og engar efnahagslegar forsendur fyrir jafn lágu gengi krónu. Enda væri útflutningur að blómstra með lágu gengi krónu og innflutningur hefði snar-minkað á sama tíma vegna lítils kaupmáttar Íslendinga af sömu ástæðum.

Hér er rétt að staldra við og spurning hversvegna blaðamenn sem taka viðtöl sjá ekki í gegnum svona yfirlýsingar.  Mikilvægasti markaður Íslendinga fyrir fisk er Bretland.  Pundið hefur hríð-fallið undanfarið og markaðaverð á fiskafurðum á sama tíma.  Nærri er hægt að segja að fiskútflytjendur séu að fá sömu krónutölu fyrir afurðir og fyrir hrun krónunnar.  Ástandið er skárra á evrusvæðið en þróun á veðlagi í þeim löndum er hið sama.  Verð á áli hefur fallið úr 3.500 í 1.500 á sama tíma.  Helstu útflutningsafurðir okkar eru því að skila svipuðu í krónum og fyrir fallið, en rekstrarkostnaður hefur rokið upp og erlendar skuldir fyrirtækja einnig, i krónum talið.  

Því miður er þetta bjartsýnishjal og í besta falli tálvon stjórnmálamanna.  Krónan er ekki að braggast en viðbúið að hún gefi frekar eftir þegar hömlur á viðskipti með hana verður smátt og smátt aflétt og eigendur erlendra gjaldmiðla á Íslandi vilja koma fjármunum sínum í burtu.

Það liggur fyrir að nýju bankarnir notuðu 200.000.000.000. til að greiða niður tap á peningamarkaðsjóðum gömlu bankana, og greiddu því miklu meira út af þessum sjóðum en efni stóðu til.  Þrátt fyrir að Viðskiptablaðið hafi ítrekað spurst fyrir um þessa vafasömu ráðstöfun eru engin svör, hvorki frá bönkunum né stjórnmálamönnum.  Þetta er rúmlega 55% af því eiginfé sem stjórnvöld settu í bankana og nálægt helmingur af árlegu ráðstöfunarfé ríkissjóðs.  Í mínum huga áttu þeir sem lögðu fé sitt í þessa sjóði að bera ábyrgð á því sjálfir, en ekki skattgreiðendur.

Nýársfagnaður á Ísafirði

Bloggari skellti sér með föður sínum, Þórði Júl, á nýársfagnað Kiwanis klúbbsins Bása sem haldin var á Hlíf, dvalarheimili aldraðra á Ísafirði.  Þetta var ótrúlega skemmtilegt og gaman að rekast á marga góða vini og félaga. 

Við pabbi rákum rækjuverksmiðju að Vinaminni til fjölda ára og var uppstaðan af þeim konum sem unnu á hreinsibandinu húsmæður úr nágreninu.  Pabbi rak verksmiðjuna í tíu til fimmtán ár og skrifari í tæp tíu ár.  á nýársfagnaðinum hittum við tvær af þessum konum, Ástu hans Jóns bónda og Leifu hans Konna Jakobs.  Aðrar sem bloggar man eftir í augnablikinu voru Anna Jónasar, sem fædd er í Öllubúð í Reykjarfirði, Jóhanna Jakobs sem einnig var fædd og uppalin í Reykjarfirði.  Stína Gríms og Áslaug hans Hermanns  á pósthúsinu.  Reyndar sat systir Hermanns heitins,  Herdís við borð okkar feðganna ásamt dóttur sinni Ingu Ólafsdóttur.  Petólína Sigmunds og systir hennar Inga ásamt Bertu á Grænagarði voru allar á bandinu í rækjuverksmiðjunni.  Milla hans Gumma kýlir og Sigga hans Sigurjóns á Dynjanda sem ég reyndar hitti við erfidrykkju í gærdag unnu með okkur. Síðast en ekki síst man ég eftir Guðrúnu Hasler konu Bærings bakara og að sjálfsögðu móður minni Báru Hjalta.

Sumar af þessum konum eru reyndar komnar yfir móðuna miklu en en flestar eru enn á lífi og margar við bestu heilsu.  Það hefur alltaf verið jafn gaman að rekast á þær í gegnum tíðina, og viðrist sem vinnustaðurinn hafi ekki verið alvondur, allavega geislar gleðin við endurfundi og ekki annað að skilja en minningarnar séu ljúfar.

Á nýjársfagnaðinum hitti ég marga góða vini eins og Helgu Páls sem var nágranni okkar í Hnífsdal til margra ára og fylgdist með uppvaxtarárum barna skrifara.  Högni Stull var að vísu of illa fyrirkallaður til að taka þátt í fjörinu en bloggari heimsótti hann upp á herbergi.  Högni er mikill sögumaður og meðal annars eru sögur hann á þessu bloggi.  Meðal annars saga af miklu smygli í Hornvík á fyrri hluta síðustu aldar.  Þarna var Steini Jóakims sem lengi var nágranni Vinaminnis.  Rut úr Gamlabakaríinu var þarna, hrókur alls fagnaðar eins og venjulega.  Torfhildur rak inn nefið og fékk sér kaffisopa en hún verður 105 ára í maí, og hefur engin Íslendingur náð svo háum aldri og Jana gamla sem aðeins er 100 ára lék á alls oddi.  Það rifjaðist upp sagan úr nýjustu bókinni úr ritröðinni 101 íslensk þjóðsaga sem Finnbogi Hermanns gaf út fyrir jólin.  Sagan er einmitt um Þórð Júl og Jönu en karlinn virtist ekki hafa hugmynd um að hann væri kominn í þjóðsögurnar.  Kannaðist þó við málið en skildi ekki hvernig Finnbogi vissi um atvikið en þessi saga var einmitt lesin upp í útvarpi víð kynningu bókarinnar fyrir jólin.

Eftir kaffi, lestur og flautuleik upphófst fjörið.  Einar Hreins og Baldi frændi þöndu harmonikkurnar og fólk streymdi út á dansgólfið.  Meðal annars Dísa gamla á Bökkunum, hundrað ára gömul, sem sveiflaði sér í vals og ræl áður en hún tók léttan skottís.  Rut bauð bloggara upp en vegna lélegrar kunnáttu í gömlu dönsunum varð hann að hafna því.  Það er ekki hægt að bjóða annarri eins hefðarkonu upp á slíkan stirðbusa á dansgólfinu.  En bíddu við; áður en varði voru þeir félagar Einar og Baldi komnir í rokkið og þá smellti Rut sér í tjúttið.  Skrifari hefði auðveldlega ráðið við slíkt en hafði komist hjá dansinum með loforði að kíkja með pabba í Gamla á morgun, í kaffi og kökur.  Kannski að Napóleonskökur verði pantaðar í tilefni hógværðar og auðmýkt Ólafs rakara Grímssonar í nýjársávarpi sínu til þjóðarinnar.  Einhvernvegin tókst honum þetta en Haarde karlinn klúðraði sinni tilraun fullkomlega.

span.jajahWrapper { font-size:1em; color:#B11196; text-decoration:underline; } a.jajahLink { color:#000000; text-decoration:none; } span.jajahInLink:hover { background-color:#B11196; }

Maður ársins og ESB

Árni Oddur Þórðarson var maður ársins hjá Viðskiptablaðinu árið 2008.  Þrátt fyrir svartan október og bankakreppu er félag hans of föður hans, Eyrir Invest, á fljúgandi siglingu.  Félagið er kjölfestufjárfestir í Marel og Össuri og tapaði ekki krónu á falli bankana í haust.

Árni Oddur er stjórnarformaður Marels og hefur leitt fyrirtækið í gegnum stórar yfirtökur á samkeppnisaðilum og er félagið orðið leiðandi á markaði í tækjum og búnaði í fiski, kjúklingum og kjöti í heiminum.  Árni kemur úr ranni bankamanna en sótti sér masternám til Sviss til að umbreytast í rekstrarmann.  Það hefur greinilega tekist eins og sjá má á árangri þessara fyrirtækja og eins má merkja af orðum hans að hann talar eins of frasar úr amerískum kennslubókum.  Þetta er sett fram í jákvæðustu merkingu.

Þegar Árni er spurður um þann jarðveg sem bankahrunið átti sér stað, þ.e.a.s. íslenskt efnahagsástand í október, nefnir hann bankakreppu sem varð í Skandinavíu á tíunda áratug síðustu aldar.  Þar var beitt fastgengisstefnu í aðdraganda kreppunnar og þegar hún skall á var gengi gjaldmiðla þessara ríkja, Danmerkur, Svíþjóðar og Finnlands, um 20% hærri en efni stóðu til.  Þetta olli því að útflutningur dróst saman og vöruskiptajöfnuður varð mjög óhagstæður.  Gjaldmiðlar þessara ríkja féllu síðan um 40% og tók um tvö ár að ná helmingnum af því til baka, sem var raun gengi þeirra. 

Í raun má segja að svipaðir hlutir hafi gerst á Íslandi, en bara ýktari hagstærðir.  Þegar forsætisráðherra hélt því fram í lok september, og raunar allt frá fyrsta falli gengis í upphafi ársins, að krónan  væri vanmetin og ætti bara eftir að hækka.  Þrátt fyrir að kunnuglegar aðvörunarbjöllur hringdu kaus Geir Haarde að trúa ekki augljósum staðreyndum og ríg-halda í tálvon um að ástandið væri betra en það var í raun.  Þessi tálvon forsætisráðherra og andvaraleysi á alvarlegum tímum gerir hann einmitt ómögulegan forystumann í íslensku efnahagslífi.  

Íslenska krónan féll um 80% á síðasta ári og á vonandi eftir að braggast í næstu árin og gæti endað í 180 til 200 stiga gengisvísitölu innan tveggja ára.  Árni bendir á að gæfulegasta skrefið fyrir Íslendinga sé að sækja um í Evrópusambandið (ESB).  Slíkt muni auka traust á hagkerfinu og auðvelda aðlögun hagkerfisins.  Íslendingar myndu sitja uppi með krónu þar til Maastricht-skilyrðum um gengisstöðugleika og jafnvægi í ríkisbúskapnum yrði náð.  Hann trúir því að með aðild og stefnu á upptöku evru myndi gengi krónu aðlagast slíku ástandi og nauðsynlegur stöðugleiki nást, en Evrópa er lang-mikilvægasti markaður Íslendinga.  Reyndar telur Árni að myntir heimsins verði færri en 10 innan fárra ára og ólíklegt krónan verði þar á meðal.  Reyndar ekki breska pundið heldur, en það hefur átt á brattan að sækja í þeirri alþjóðlegu kreppu sem nú geisar um heiminn.

Árni bendir reyndar á að Evrópusambandsaðild sé sósíalismi í eðli sínu.  Hinsvegar séu árhrifin af inngöngu mjög jákvæð fyrir örmarkað eins og Ísland, en skárra sé að vera lítill fiskur í stórri tjörn en stór fiskur í lítilli, eins og ástandið var hjá íslenskum fyrirtækjum fyrir svarta október í fyrra.

Evrópusambandsaðild mun snúast um fiskveiðistefnu og arðsemi þeirra fyrir íslenskt þjóðarbú.  Íslendingar þurfa að horfa til þess fordómalaust hvort skipan mála geti verið ásættanleg með inngöngu í ESB.  Það skiptir í sjálfu sér engu máli hver á frystihúsið á Flateyri, hvort það er Flateyringur eða Spánverji, ef arður er af veiðum og vinnslu og honum sé dreift til samfélagsins með ásættanlegum hætti.  Ef til vill blasir það við okkur að framtíðin liggi í sölu á ferskum fiski á markaði okkar, en ekki í frosnum.  Þannig að fiskinum verði alltaf landað á Íslandi og framleiðslan leiti ávallt í hagkvæmasta farveg, hvar svo sem eigandinn á lögheimili.  Íslendingar munu að sjálfsögðu ekki líta til þröngra hagsmuna núverandi kvótahafa þegar þeir greiða atkvæði sitt til með eða á móti aðild.  Íslenskir útgerðarmenn þurfa þess heldur ekki og eru örugglega vel í stakk búnir að takast á við samkeppni útlendinga í fiskveiðum og vinnslu.

Árni Oddur Þórðarson var maður ársins hjá Viðskiptablaðinu árið 2008.  Þrátt fyrir svartan október og bankakreppu er félag hans of föður hans, Eyrir Invest, á fljúgandi siglingu.  Félagið er kjölfestufjárfestir í Marel og Össuri og tapaði ekki krónu á falli bankana í haust.

En í lokin vill bloggari bjóða öllum lesendum síðunnar árs og FRIÐAR með þakklæti fyrir það liðna.  Með fylgir mynd af göngugörpum á síðustu dögum viðburðarríks árs, 2008