Umræða um fiskveiðistjórn

Umræða um fiskveiðastjórnun hefur verið í skötulíki undanfarna áratugi.  Öllu hrært saman í einn graut og notast við upphrópanir og lýðskrum.  Slíkt er óþolandi þar sem um mikilvægustu atvinnugrein þjóðarinnar er að ræða.  Það er nauðsynlegt að lyfta þessari umræðu á hærra plan, og hafa þjóðarhagsmuni í huga við stefnumótun.

Fiskveiðistjórnun skiptist fyrst og fremst í líffræðilegan- og hinsvegar í hagrænan hluta.  Við líffræðilega hluta fiskveiðistjórnunar er Hafró ráðgjafi en framkvæmdavaldið, fyrir hönd eiganda auðlindarinnar íslensku þjóðarinnar, tekur ákvarðanir.  Ákvarðanir eins um hámarksafla í hverri tegund, notkun veiðarfæra, lokun svæða og fleira, til að hámarka viðkomu stofna og stuðla þannig að hagkvæmum veiðum til langs tíma.

Hagræni hluti fiskveiðistjórnunar er síðan kvótakerfið.  Íslendingar notast við svokallað framseljanlegt kvótakerfi, sem sett var á til að auka hagkvæmni veiða og mynda fiskveiðiarð, rentu, af fiskveiðum.  kerfið var sett á eftir gríðarlegt tap á útgerðinni upp úr áttunda áratug síðustu aldar.  Mikil offjárfesting hafði verið í íslenskum sjávarútveg, ekki síst fyrir óráðsíu stjórnmálamanna, sem meðal annars stóðu fyrir gegndarlausum innflutningi á skuttogurum sem settir voru niður allt í kringum landið.  Til að tryggja hagkvæmar veiðar var nýtingarréttur auðlindarinnar færður til útgerðarinnar, enda viðbúið að eigandinn myndi tryggja hámarks arðsemi til langs tíma litið.

Til þess að ræða fiskveiðistjórnun þarf að aðgreina þessi mál og tala um hvert fyrir sig.  Líffræðilega hlutann og þann hagræna.  Menn verða að skilja að ákvörðun um hámarksafla og afkoma fiskistofna hafa ekkert með kvótakerfið að gera, enda hægt að taka ákvörðun um hámarksafla burtséð frá því hvort notast er við t.d. kvótakerfi eða dagakerfi.  Kvótakerfinu verður því ekki kennt um þegar afkoma fiskistofna er rætt, en þar bera að líta til líffræðilega hluta fiskveiðistjórnunar.

Menn hafa svo enn bætt á ringulreiðina með því að blanda byggðarmálum inn í umræðu um kvótakerfið, en það var ekki sett á til að tryggja byggð í strandbyggðum Íslands.  Undir það síðasta hafa sumir áhrifamiklir stjórnmálamenn viljað blanda rómantík inn í þennan hluta fiskveiðastjórnunar og þá tekur steininn úr í vitleysunni.

Kvótakerfið hámarkar arðsemi fiskveiða þar sem menn reyna að nota eins litlar lindir (resources) til að ná þeim kvóta sem þeir hafa yfir að ráða. Með öðrum orðum reyna menn að lágmarka kostnað sinn við veiðarnar og hámarka tekjurnar, m.a. með góðri tengingu við markaðinn. 

Grundvallaratriði í hagkvæmni kvótakerfisins er eignaréttur á nýtingu fiskistofna, hér er rétt að aðgreina eignarrétt á auðlind og nýtingarrétti.  Það er engin vafi á að þjóðin á auðlindina enda fer ríkisvaldið með stjórnun fiskveiða á Íslandi.  Framsal veiðiheimilda er grundvallaratriði til að tryggja arðsemi.  Fiskimaður sem vill veiða kola getur þurft að leigja til sín þorskvóta til að geta stundað veiðarnar.  Framsalið tryggir aðlögun að fiskveiðum og gerir mönnum mögulegt að sérhæfa sig í ákveðnum veiðum.  Fiskimaðurinn veit hvað hann hefur til ráðstöfunar og nýtir það á þann besta veg sem hann getur.  Rannsóknir á Humbersvæðinu í Bretlandi sýna að kaupendur þar vilja Íslenskan fisk, eru jafnvel tilbúnir að greiða hærra verð fyrir hann en norskan, vegna afhendingaröryggis og góðra gæða.  Þar kristallast munurinn á dagakerfi annarsvegar og kvótakerfi hinsvegar, enda eru Norðmenn með strandveiðiflota sem stundar Ólympískar veiðar með dagakerfi. 

Í umræðunni hefur mönnum orðið tíðrætt um að kvótakerfið komi í veg fyrir nýliðun í sjávarútveg.  Hver er reynsla okkar hér á norðanverðum Vestfjörðum í þeim efnum?  Flest öll þau fyrirtæki sem fengur ,,gjafakvótann" heyra sögunni til og nýir menn hafa tekið við.  Nýliðunin hér er nánast alger síðan kvótakerfið var fyrst sett á 1984!  

Málið snýst um að skapa fiskveiðiarð þannig að tekjur af veiðum fari ekki allar í kostnað.  Þá er ekkert til skiptana og allir tapa.  Ekki síst íslenska þjóðin sem þarf á tekjum af fiskveiðum að halda, nú sem aldrei fyrr. 

Í umræðu um fiskveiðistjórnun á að setja hagsmuni íslensku þjóðarinnar í forgrunn.  Fyrsta skilyrðið er að skapa arð af fiskveiðum og síðan skulum við ræða hvort honum er skipt með sanngjörnum hætti til þjóðarinnar.  Við eigum með öðrum orðum að vera sammála um að hafa hagkvæmt fiskveiðistjórnunarkerfi sem skapar rentu.  Síðan skulum við snúa okkur að ,,réttlætinu" sem er sérgrein stjórnmálamanna.  Ef menn vilja nota hluta af fiskveiðiarði til að styðja við sjávarbyggðir, þá er það verkefni stjórnmálamanna.  Ef við viljum skattleggja fiskveiðar og dreifa fiskveiðiarði með þeim hætti til þjóðarinnar, þá er það verkefni stjórnmálamanna.  Að vísu fara þessar tvær hugmyndir um dreifingu fiskveiðiarðs mjög illa saman, en það eru verkefni stjórnmálamanna.

Það eru hinsvegar ekki verkefni stjórnmálamanna að stýra fiskveiðum frá degi til dags og taka ákvarðanir um veiðar og sölu, enda eru það allt of flókin mál til að stjórna ofanfrá.  Þá fyrst skriplum við á skötunni í stjórnun fiskveiða.

Sýnum þessar mikilvægustu auðlind og atvinnugrein okkar Íslendinga þá virðingu að ræða málin á yfirvegaðan og rökréttan hátt.  Spyrjum okkur í fyrsta lagi hvort við viljum horfa til þjóðarhags með því að skapa grundvöll fyrir arðsemi veiða.  Aðgreinum líffræðilega og hagræna stjórnun veiða í umræðu um stjórnun fiskveiða á Íslandsmiðum.  Hafi menn skoðanir á ráðgjöf Hafró er það gott mál og menn setja þau mál fram með rökum.  En blanda ekki kvótakerfinu inn í þær umræður

Athugasemdir

[Árni Gunnarsson, 27.9.2009 kl. 12:57]

Ef við byrjum á mikilvægi (skiljanlegu) þess að fiskveiðar okkar skapi samfélaginu arð þá er tímabært að svara-eftir 25 ár- spurningunni:

Hvar í samfélaginu skildu þeir eftir arðinn sem hafa selt aðganginn að auðlindinni fyrir tugi eða hundruð milljarða?- Hirtu þeir hann kannski allan sjálfir?

[Kristinn Pétursson, 27.9.2009 kl. 16:14]

Þetta er rétt. Umræðan er enn í skötulíki. Tökum Barentshaf sem dæmi.

• Veitt hefur verið um 30% umfram ráðgjöf ICES síðustu 10 ár - og aflinn alltaf  samt farið vaxandi...
• Þar að auki er óskráður afli talinn vera um 30% - (staðfest af Norsku Fiskistofu - um 150 þúsund tonn árlega að meðaltali síðustu 10 ár)
• Þá er raunveiðin 100 (tillaga ICES) roðin að 130 (skráð veiði) og svo vantar 30% ofan á það til að fá raunveiði = 169.
• Niðurstaða - þorskveiði í Barentshafi síðustu 10 ár - erum 69% umfram veiðirágjöf ICES - árlega að meðaltali.

"Fiskveiðiarður" verður ekki skapaður með stærðfræðiblekkingum.

Það er rangt hjá þér í pistlinum hér að ofan að Hafrannsóknarstofnun miði við líffræðilegan bakgrunn .

Hafrannsóknarstofnun notar "stærðfræðilegan bakgrunn"  sem á ekkert skylt við líffræði.

Hafrannsóknarstofnun hafnar líffræðilegum staðreyndum um fall í vaxtarhraða þorsks...

Hvað um það. Reynslan úr Barentshafinu er nýjasta "raunvísindaþekkingin" - 69% aukið veiðiálag ofan á ráðgjöf ICES - hefur gert þorskstofninn í Barentshafi það sterkan - að fara þarf aftur til 1943 til að finna sambærilegan raunárangur.

Ert þú sjálfur tilbúinn í umræðu án "upphrópana og lýðskrums"?  Ef svo er - þá tekur þú þátt í því að óska eftir því að reynslan úr Barentshafi verði nýtt hérlendis  strax - og 69% ábót á þorskkvótann - er 107 þúsund tonn af þorkvóta - strax.

Sama uppskrift á aðra botnlæga fiskistofna - og við aukum veiðar um 200 þúsund tonn í bolfiski..

Tökum af því 40 þúsund tonn í strandveiðar - en flotinn fær 160 þúsund tonna aukningu....

Allir borga svo 5% auðlindagjald af útfluttum sjávarafurðum - og það fari beint í að byggja upp nýjan gjaldeyrisvaraforða.

Hvað segir þú um svona einfalda og málefnalega tillögu ?

Kveðja KP

[Björn Birgisson, 27.9.2009 kl. 17:06]

Ágætur pistill Gunnar. Athugasemd KP fær mitt atkvæði.

[Árni Gunnarsson, 28.9.2009 kl. 00:07]

Kristinn er lengi búinn að vera "hrópandinn í eyðimörkinni." Nú er komið í ljós að hann hafði allan tímann á réttu að standa.

[Jón Páll Jakobsson, 28.9.2009 kl. 07:56]

Sammála Kristni hann fær mitt atkvæði.

Gunnar er sífellt að tala um að norðmenn séu með dagakerfi það er rangt, norðmenn hafa kvótakerfi svipað uppbyggt og okkar nema þeir hafa ekki frjálst framsal. Varðandi strandveiðiflota Noregs þá er þorskurinn mest veiðanlegur á vertíðinni ( Frá Feb til apríl ár hvert) og hagstæðast að ná í hann. Minnsti kostnaður að ná í hann og þannig mesta arðsemi fyrir útgerðarmanninn og sjómennina að veiða sinn þorskkvóta. 

Svo spyr ég Gunnar aftur hernig fær hann út að okkar strandveiðikerfi sé ekki arðbært.

[Steingrímur Helgason, 29.9.2009 kl. 22:50]

Ég eiginlega byrjaði að broza við 'líffræðilega hlutann' en ég er enn að hriztazt yfir þezzu með 'gríðarlega tapið á áttunda áratugnum.  Hefur þú búið á íslandi eitthvað undanfarna áratugina, eða ertu bara áskrifandi að LÍÚ blaðurz blaðinu, & glózar þaðan, dona með fyllztu virðíngu fyrir þér zem mér mætum bloggvini ?

[Magnús B Jóhannesson (IP-tala skráð) 30.9.2009 kl. 16:54]

Burt séð frá kvótakerfi eða öðrum kerfum, þá langar mig að spyrja ykkur heiðursmenn, voru það mistök eða framfaraskref að leyfa veðsetningu kvótans?

[Gunnar Þórðarson, 1.10.2009 kl. 09:20]

Kærar þakkir félagar fyrir athugasemdir ykkar.  Ég skal reyna að svara því sem ég get af fyrirspurnum.

Á.G.  Arður af fiskveiðiauðlindinni liggur víða.  Hann rennur meðal annars til sjómanna í formi launa og skattgreiðslna fyrirtækja.  Kostnaður sem fer hinsvegar í innflutt veiðarfæri og olíu kemur hagkerfinu ekki til nota.  Arður getur líka verið í formi þess að einhver selur sig út úr greininni, og vonandi fjárfestir hann þá hér innanlands, t.d. í kaupum á jörð þar sem hann eyðir efri árum sínu í dútli með hesta.  Það kemur hagkerfinu til góða og skapar störf.

K.P.  Ég treysti mér ekki til að ræða ástandið í Barentshafi þar sem ég hef enga þekkingu til þess.  Ég vil þó reyna að bera hönd fyrir okkar fiskifræðinga og þeirra vinnu.  Í fyrsta lagi er stofnstærðarmat líffræðilegt, enda notar lífræðin stærðfræði og tölfræði.  Við ráðgjöfina sjálfa um veiðimagn er hinsvegar settar inn hagfræði til að meta virði þess að veiða eina tegund og aðra ekki.  Allt snýst þetta um að hámarka arðsemi auðlindarinnar þegar upp er staðið.

Ég vil þó benda á niðurstöður Hafró við stofnstærðarmat og samanburð milli ára.  Ef tekið er mat frá fyrri árum á eins, tveggja, þriggja... ára þorski og það borið saman við niðurstöður seinni ára, en fiskurinn eldist að sjálfsögðu á hverju ári.  Leitnin milli matsins gegnum árin þar sem árangi er fylgt eftir tímaröð er ótrúlega mikil.  Ef ég man rétt er hún um 84%.

Varðandi hagkvæmni strandveiða þá þarf engan hagfræðing til að sjá það í hendi sér sóunina í því kerfi.  Það þarf tíu róðra fyrir einn mann til að landa 8 tonnum af fiski.  Einn línubátur við tvo menn getur tekið sama afla á einum degi.  Páll Pálson tekur þetta magn í einu hali.  Þarf eitthvað að ræða þetta drengir?

J.P.J.  Ég sagði nákvæmlega það að strandveiðifloti Norðmanna væri á dagakerfi.  Kvótakerfi verður aldrei hagkvæmt ef ekki er leyft framsal á því.  Öðruvísi getur kerfið ekki leitað hagkvæmustu leiðar.  

S.H.  Það er gott að þú Hrizitst.  En þú skriplar á skötunni í málflutningi þínum.   Þú ættir að kynna þér ástand mála í lok áttunda áratugarins og í byrjun þess níunda.  Meira að segja Hjörleifur Guttormsson aðhylltist einhverskonar kvótakerfi, til að bæta ástandið í fiskveiðimálum landsins.  Tapið var gríðarlegt enda hafði verið fluttur inn á annað hundrað skuttogarar, en engar forsendur fóru fyrir slíkri sóknargetu í auðlindinni.  Það voru allir sammála um að stórlega þyrfti að draga úr sóknarþunga.  En hvernig var hægt að gera það?  Alla vega þannig að allir teldu það réttlátt.

Aðeins um veðsetningu á kvótanum.  Það er langt síðan bankar hættu að lita á fasteignir sem veð, enda skapa þær ekki fjárstreymi einar og sér.  Það er reksturinn og afrakstur af honum sem skapar fjárstreymi i fyrirtækjum og það hefur verið talið haldbærasta veðið undanfarin ár.  Það að fyrirtæki eigi kvóta sem það getur nýtt á hagkvæmasta hátt, í tengslum við viðskiptavini sína (markaðinn) gefur því möguleika á tekjum og fjárstreymi frá rekstri.  Bankinn lítur á það sem ,,besta" veð.  Hann verður hinsvegar að tryggja sér að fyrirtækið láti ekki kvótann frá sér meðan veðin eru fyrir láninu.  Þetta er svona nokkuð augljóst?