Grein í Viðskiptablaðinu

Fiskveiðar og rómantík

Andstæðingar fiskveiðistjórnunarkerfisins hafa oft nefnt færeyska kerfið sem fyrirmynd enda drúpi smjör af hverju strái sjávarútvegi Færeyinga. Viðtal við Hjalta Jáupsstovu, forstjóra færeysku hafrannsóknarstofnunarinnar, í Fiskifréttum 10. sept. sl., dregur hinsvegar upp aðra og verri mynd af ástandi fiskveiða hjá frændum okkar.  Þá mynd að veiðar Færeyinga séu óstöðugar með miklum aflatoppum og djúpum niðursveiflum.  Sölustarf sé erfitt  þar sem ekki sé hægt að gera langtímaáætlanir og tenging við markaðinn lítil eða engin.  Jafnframt er mikil offjárfesting í flotanum þar sem útgerðamenn reyna að nýta takmarkaða veiðidaga við ólympískar veiðar.  Stækka vélar og spil, þar sem ekki má stækka bátana sjálfa.  Hann segir að útgerðir flestra bátanna hafi farið í þrot og birt er tafla þar sem rekstarafkoma færeyska flotans frá 2004 til 2007 er sýnd, og fram kemur að tap flotans er umtalsvert, fyrir utan uppsjávarveiðar og frystitogara, en þeim veiðum er stýrt með kvótakerfi.

Það er þyngra en tárum tekur að lesa um reynslu frænda okkar af óstjórn fiskveiða en hér er ekki öll sagan sögð.  Þegar reglurnar voru settar var gert ráð fyrir hagræðingu í kerfinu þar sem þeir sem best stæðu sig við veiðar myndu kaupa veiðidaga af þeim sem síður stæðu sig, og þannig yrði hagræðing í kerfinu.  Slíkt hefur alls ekki gerst þar sem framboð af dögum er meira en eftirspurn og því enginn markaður fyrir veiðidaga.  Þetta á sérstaklega við um línubáta þar sem veiðar þeirra hafa ekki verið arðbærar.  Til viðbótar þessu segir Hjalti að ástand þorsk- og ufsastofns séu mjög slæmt vegna lélegrar nýliðunar og ofveiði. 

Það er margt líkt með ástandinu í Færeyjum nú og var á Íslandi 1984 þegar kvótakerfinu var komið á.  Gríðarleg offjárfesting hafði verið í íslenska flotanum og viðvarandi tap á útgerðinni.  Kvótakerfið var sett á til að snúa þeirri þróun við, auka hagkvæmni við veiðar og stuðla þannig að fiskveiðiarði sem myndi bæta lífskjör þjóðarinnar.  Kvótakerfið er því hagfræðilegt fyrirbæri og rétt að halda umræðu um líffræðilegan hluta fiskveiðastjórnunar utan við það.

Nauðsynlegt er að nýta fiskveiðiauðlindina með sjálfbærum hætti og gera sér grein fyrir að frjálsar veiðar stuðla að ofveiði og þar með óhagkvæmum veiðum.  Frjálsar veiðar stuðla einnig að offjárfestingu og koma þannig í veg fyrir að arður myndist af veiðunum.  Höfundur er mikill frelsisunnandi en gerir sér hinsvegar grein fyrir þessum annmörkum á frelsi þegar kemur að endurnýjanlegum auðlindum.  Í umræðu um fiskveiðistjórnun ættu menn að vera sammála um að þjóðarhagur ráði för en fiskveiðiarður er þar grundvallaratriði.  Umræðan ætti því frekar að snúast um hvort þeim arði sem við náum út úr fiskveiðum sé deilt með sanngjörnum hætti til þjóðarinnar, en ekki hvort við viljum fiskveiðiarð eða ekki.

Varaformaður Landbúnaðar- og sjávarútvegsnefndar Alþingis hefur farið mikinn í umræðu um stjórnun fiskveiða undanfarið.  Þingmaðurinn segir í viðtali í Fiskifréttum, á sömu síðu og viðtalið við Hjalta er, að svo virðist sem Færeyingar séu á réttri leið í fiskveiðistjórnun.  Enda sé hvati til brottkasts og brask með aflaheimildir mun minna í þeirra kerfi.  Það sem Hjalti telur nauðsynlegt fyrir færeyskan sjávarútveg, að hæfustu útgerðaraðilarnir kaupi upp veiðidaga hjá hinum, kallar þingmaðurinn brask!  Það skildi þó ekki vera að ,,braskið" séu viðskipti sem eru nauðsynleg til að auka framleiðni og mynda fiskveiðiarð í greininni?

En Ólínu Þorvarðardóttir er lítið hugsað til arðsemi atvinnugreinarinnar í umræðu sinni um stjórnun fiskveiða.  Í grein sem birtist eftir hana í Viðskiptablaðinu 3. sept. s.l. fjallar hún um strandveiðar.  Þar kemur fram að eftir innleiðingu strandveiða iðuðu hafnir sjávarþorpa af lífi og fjöri og vélarhljóð fiskibáta bergmáluðu í sæbröttum fjöllum vestfirskra fjarða.  Stæltir sjómenn fleygðu spriklandi þorski upp á bryggjur, til mikillar ánægju fyrir fjölda áhorfenda.  Fiskur barst nú á hafnir þar sem ekki hafði sést sporður í langan tíma.  Hún bætir því svo við að:  ,,Það sé samdóma álit allra (feitletrun höfundar) sem til þekkja, að strandveiðarnar hafi orðið sjávarplássunum lyftistöng, enda færðist mikið líf í hafnir landsins í sumar"  Höfundur þessarar greinar er ósammála, en kannski þekkir hann ekkert til fiskveiða.  Skyldi það hafa hvarflað að Ólínu að júlí og ágúst eru helstu ferðamánuðir á Íslandi og það sé ferðamennskan en ekki strandveiðar sem allt þetta líf og fjör skapaði?

Niðurstaðan er sú að varaformaður sjávarútvegs og landbúnaðarnefndar telur færeyska kerfið vera á hárréttri leið, þrátt fyrir ofangreinda lýsingu forstjóra færeysku Hafrannsóknarstofnunarinnar sem hefur áralanga þekkingu og reynslu á sviði færeysks sjávarútvegs.  Enda virðist hún ekki líta á arðsemi sem markmið, heldur rómantík.  Strandveiðar eru einmitt gott dæmi um slíkt þar sem fyrir liggur að veiðarnar eru þjóðhagslega óhagkvæmar en þær gætu hinsvegar flokkast undir rómantík.

Það er alvarlegt mál þegar fólk í slíkri stöðu talar um mikilvægustu atvinnugrein þjóðarinnar af slíkri léttúð.  Arðsemi veiða er okkur Íslendingum lífsspursmál til að skapa lífsgæði hér á landi.  Við höfum ekki efni á að reka sjávarútveg sem rómantík og verðum að horfa til arðsemi.  Höfundur vill mæla með þremur K-um fyrir rómantíkina; kampavín, kertaljós og karl/kona.  En láta fiskveiðiauðlindina í friði og leyfa henni að þróast á hagrænan máta.

Gunnar Þórðarson

Höfundur er viðskiptafræðingur með meistarapróf í alþjóðaviðskiptum

 

 

Athugasemdir

[Hallgrímur Guðmundsson, 25.9.2009 kl. 05:44]

Gunnar vilt þú ekki leiðinni smella fram óyggjandi rökum og útreikningum um arðsemi sjávarútvegsins á Íslandi?

Langar ræður og skrif eru innihaldslaust blaður ef staðreyndirnar eru svo faldar ofaní skúffum....

[Gunnar Þórðarson, 25.9.2009 kl. 08:29]

Blessaður Hallgrímur.  Ég skil ekki alveg hvað þú átt við en ég get hinsvegar bent á margar lærðar greinar og rannsóknir sem sýna fram á hagrænan mun á kvótakerfi vs dagakerfi.  Það liggur einnig fyrir að 1984 þegar kvótakerfið var sett á að þó það sé kallað ,,gjafakvótakerfi" og aflaheimildum var deilt út til útgerðarmanna, ekki leigubílstjóra, að í þá tíð var kvótinn einskis virði.  Vegna þess að viðvarandi tap var af útgerðinni og engin fiskveiðiarður (renta). 

Ef þú ert að vitna til umsagnar minnar um að augljóst sé að standveiðikerfið sé þjóðhagslega óhagkvæmt þá get ég sýnt fram á það með auðveldum hætti.

Sá sem rær í strandveiðikerfinu má fiska 800 kg í túr og þarf því að fara átta róðra til að landa 8 tonnum.  Hér er gert ráð fyrir að fiskur sem er veiddur verði ekki í boði fyrir annan fiskimann enda er um endurnýjanlega auðlind að ræða.  Línubátur með tveimur mönnum á getur náð þessu í einum róðri og Páll Pálsson í einu kasti.  Ég held að ekki þurfi flóknari útreikninga til að sýna óyggjandi fram á að kerfið er þjóðhagslega óhagkvæmt.  Ég hef svo sem aldrei heyrt öðru haldið fram enda er kerið hugsað sem rómantískt framlag en ekki hagfræðilegt.

[Jón Páll Jakobsson, 26.9.2009 kl. 09:08]

Hvers vegna telur þú það hagstæðara að ná þennan fisk á Páli Pálsyni ertu að taka allt með í reikninginn. Veistu hver kostnaðurinn er hjá Páli Pálsyni ÍS að ná í eitt tonn af þorski. Ég veit það ekki kannski þú. Ég veit hvernig þetta var í strandveiðikerfinu,  tökum til dæmis Góu BA frá Bíldudal hún réri í strandveiðikerfinu. Hún fiskaði 11.909 kg af þorski. Aflaverðmætið var 3.215.430.- Kostnaður var um 17.000.- í veiðafæri og 76000.- í olíukaup sem sagt innan við 100.000.- í kostnað. Það er um 2,3 % af aflaverðmætinu í olíu kaup. Ég hed að engar togveiðar nái því að hafa innan við 10% af aflaverðmætinu í olíukostnað og innan við 1% í veiðafærakostnað. Ég held þú getir ekki náð í fiskinn ódýrar. Svo fór þessi fiskur allur á fiskmarkað og þar með höfðu allir sama rétt að bjóða í hann hvort það voru heimamenn eða aðrir landsmenn. Þetta getur ekki verið þjóðhagslega óhagkvæmnt. 

[Hallgrímur Guðmundsson, 27.9.2009 kl. 00:05]

Ég bíð rólegur Gunnar, við sjáum vonandi hárnákvæma útreikninga frá þér fljótlega.

Menn sem staðhæfa svona hljóta að hafa þetta klárt á borðinu hjá sér og ættu þar af leiðandi ekki að vera í vandræðum með að smella þessu fram.

Ég stend við það sem ég sagði í fyrri athugasemd, "(Langar ræður og skrif eru innihaldslaust blaður ef staðreyndirnar eru svo faldar ofaní skúffum....)"

[Gunnar Þórðarson, 1.10.2009 kl. 09:37]

Páll Pálsson myndi sjálfsagt eyða olíu fyrir 100.000 krónur til að sækja þennan afla og 45 manntímar færu í þetta.  Það er miðað við að bætt sé við tveimur holum í túrnum til að sækja aflann.  Í þinu dæmi er verið að nota 50 litra í túr sem hlýtur að vera nokkuð vel sloppið.  En notar um 150 manntíma við þessar veiðar.  Þá er alveg eftir annar kostnaður eins og fjármagnskostnaður.  Hann má ekki vera mikill fyrir 3.2 milljónir á ári.

En síðar fellur þú í þessa frægu gryfju í umræðunni um þessi málefni  með dylgjum og upphrópunum.   Ég nenni ekki að kljást við slíkt og vil halda mig við röksemdir og þekkingu.