Heimsókn til Kalangala

Við lögðum af stað á sunnudagsmorgun, fjórir félagar, til Kalangala í tengslum við verkefni sem við erum að vinna að.  Auk bloggara voru það Alfred, James og Samuel, sem reyndar er staðsettur í eyjunni.  Við tókum ferjuna frá Entebbe sem er um þriggja tíma ferð út í eyju.  Kalangaleyjar eru yfir áttatíu talsins en rúmlega sextíu eru í byggð, og heildar íbúafjöldi er svipaður og á Íslandi.  Höfuðstaður eyjanna heitir Kalangala og er á eyjunni Bugala, en þar gistum við í tvær nætur.

Við skráðum okkur um kvöldmatarleytið inn á hótelið, sem reyndar fór langt fram úr væntingum um aðbúnað og verð.  Kvöldið var ótrúlega fallegt með nærri fullu tungli og stjörnubjörtum himni, sem  nýtur sín vel í ljósleysinu í Kalangala, en lítið er um rafmagn á eyjunum.

Júlí er versti mánuður ársins til að ferðast um Viktoríuvatn, en miklir sólfarsvindar fylgja þurrkatímanum þannig að oft er töluverður strekkingur.  Það hafði litið illa út fyrir ferð okkar undanfarna daga en búist við að vindur myndi ganga niður á mánudegi og gefa til ferðar út í Mazinga eyju, þangað sem ferð okkar var heitið og er um þriggja tíma ferðalag á litlum báti.  Hópurinn notaði tímann um kvöldið til að útvega regnstakka og björgunarvesti til að hafa allt til reiðu fyrir brottför snemma dags, enda vindur þá með minnsta móti en ágerist þegar líður á daginn.

Það var aðeins gola þegar við komum niður í vörina í birtingu og hittum þar fyrir formanninn á bátnum sem átti að flytja okkur.  Ör-mjótt og langt fleyið ruggaði í fjöruborðinu, og eftir engu að bíða að koma sér um borð og leggja af stað.  Báturinn var með 40 ha utanborðsmótor og reyndist ganga tæpar tuttugu mílur á sléttu vatni og brunuðum við í  morgunskímunni suður með eyjaklasanum.  Næstu þrjátíu kílómetrana sást ekkert nema pálmaakrar á Bugala þar sem mikil ræktun kemur í stað frumskógarins, sem nánast er horfin.  Nokkur lítil frímerki af frumskóg sjást þó innan um pálmaræktina, þar sem einstaka landeigendur þráast við að selja landið til ræktunar.

Enn var slétt í sjóinn en ekki þótti fleyið traustvekjandi við nánari skoðun.  Hrikalegt klambur og greinilega gert af lítilli verkkunnáttu.  Bloggari hafði nýlokið lestri Hornstrendingabóka eftir Þorleif Bjarnason og ósjálfrátt bar hann þessa tildursmíði við bátana hans Stígs á Horni.  Stígur sótti sjóinn og réri meðal annars um hávetur út af Horni þar sem sótt var í hákarl.  Stígur hefur örugglega velt lögun bátsins fyrir sér og hvernig hann ætti að hanna og smíða hann til að verjast sem best öldugangi Dumbshafsins og þola lendingu við erfiðustu skilyrði.  Vandlega var valið í böndin og notast við rótarhnyðjur í kjölböndin, og síðan var skarsúð notuð við að klæðningu á byrðing, sem negldur var saman með hnoðnöglum sem héldu borðum saman af ofurkrafti og gerði bátinn sterkan og þéttan.  Þetta vissu menn á Hornströndum og þegar Albert á Hesteyri keypti fyrsta bátinn sinn, Þorsk, fékk hann Stíg til að laga hann til og bæta sjóhæfni hans.

Annað gildir um hrófatildrin sem sigla um Viktoríuvatnið.  Engin bönd eru í þeim, sem kalla má, heldur eru hálfsmetra breið borðin fest saman með blikkborðum negldum með fínum saumi, þar sem niðursneiddar bílslöngur eru settar í milli til að þétta.  Eitt gott högg á bátin og þetta slær úr sér og báturinn sekkur á augabragði.  En þetta vakti nú lítinn ugg meðal ferðalanga meðan brunað var milli eyjanna í skjóli fyrir kröppum öldum Viktoríuvatns.  Þegar leið á morguninn bætti í vindinn og þegar komið var í gegnum sund út á opið vatnið var komin heilmikill öldugangur.  Það braut á báru og frussaði vel yfir bátinn sem stappaði móti bárunni.  Þó bátum Stígs á Horni hefði nú varla brugðið við átökin, var þetta raun fyrir þvílíkt bátskrifli.  Það varð að slá verulega af þar sem keyrt var upp í vindinn og mikil hætta á að bát hróið myndi slá úr sér við átökin.  Það var dólað gegn kvikunni í klukkutíma og varla komist úr sporunum.  En loks var komist í skjól við suðueyjar Kalangalaeyja og nú var allt gefið í botn þar til rennt var í vör á áfangastartað á Mazinga eyju.

Þarna standa yfir miklar framkvæmdir á löndunaraðstöðu fyrir fiskimenn og vatnsveitu fyrir nálæg þorp.  Lítið var um að vera í þorpunum þessa stundina þar sem flestir sjómennirnir höfðu flutt sig um set til róðra frá öðrum verstöðvum vegna júlívindanna.  Þarna kom samlíkingin aftur upp við Hornstrandir á nítjándu öld og í upphafi þeirra tuttugustu.  Sjómenn þurftu að flytja sig nær miðum og róa frá verbúðum.  Frá Sæbóli var róið úr veri í Skáladal út undir Rit, og margar verbúðir voru undir Óshlíð þar sem sjómenn frá ýmsum stöðum, allt frá Hornströndum  til Ísafjarðardjúps, réru til fiskjar og bjuggu í verbúðum hlöðnum úr grjóti og torfi.

Á Mazinga eyju var þó verið að landa og verka mukuno, sem er sardínutegund og er fönguð i risastóra landnót.  Aflinn er þurrkaður með því að dreifa honum um mela og móa við fjöruborðið og tilbúinni framleiðslunni mokað í fimmtíu kílóa nælonpoka til sölu á markaði.  Það vakti athygli að nýlegar grindur, mannvirki ætluð til að þurrka mukona, var ekki notað.  Sjómennirnir sögðu að þeir þyrftu að greiða gjald fyrir að nota grindurnar en fjaran var þeim að kostnaðarlausu.  Neytandinn sem kaupir afurðirnar í Kampala hefur ekki hugmynd um hvort þurrkað er á grindum eða í fjörunni.  Kannski að einn og einn steinn læðist með á matardiskinn, eða sandkorn ergi við neyslu, en engin er að fást um slíkt.  Málið er að meðan þurrkað er við þessar óaðlaðandi aðstæður segjast verkendur vera að framleiða hænsnafóður, en síðan er allt selt meira og minna til manneldis.  Enda frábært eggjahvítuefni sem þjóðin þarf á að halda.

Það er hrörlegt um að litast í fátækum fiskimannaþorpum þar sem illa klambraðir skúrarnir virðast varla halda vindi eða vatni.  Það vakti þó athygli að flestir skúrarnir í einu þeirra, fyrir utan þá sem gerðir voru úr mold, voru málaðir í sama græna litnum.  Enn komu Hornstrandir upp í hugann en mikið happ þótti þar ef skipreki var á Ströndum.  Þar fengu menn ýmislegt til daglegra nota og erfitt var að fá, eins og kaðla í bjargsig, ýmsa járnvöru, segldúka og hugsanlega matvæli.  Í þessu þorpi var engu líkara en farmi af grænni málningu hefði rekið á land, öllum íbúunum til mikillar ánægju og kærkomin upplyfting á útliti þorpsins.

Annað vakti mikla athygli gesta við komuna í þorpin.  Margir ungir menn voru í fötum merktum Manchister United og síðar var okkur gengið fram hjá samkomustöðum merktum Chelsea F.C. og Arsenal.  Þarna koma menn saman á laugardögum og ná beinum útsendingum frá enska boltanum.  Ungu mennirnir vita allt um leikmenn og stöðuna í ensku deildinni, og lifa fyrir fótboltann.   Enn ferðafélaginn sagði þá sögu að á velmerktarárum Tony´s Blair voru menn úr þessu þorpi spurðir hvor þeir vissu hver hann væri.  Nei þeir höfðu aldrei heyrt talað um þennan Tony.  Með hvaða liði spilar hann?  En þegar spurt var um Beckham þá vissu þeir allt um þann mikilsvirta kappa. 

Mikil vatnsveita hefur verið sett upp fyrir íbúa eyjunnar þar sem sólarorka er notuð til að dæla nokkuð hreinu vatni upp á tvo 10.000 lítra tanka, sem síðan flæðir með aðdráttarafli í eina átta vatnsstöðvar.  Mjög snyrtilega er gengið frá hverri vatnsstöð og samtökum íbúa falin ábyrgð á umhirðu og viðhaldi.  Það voru mikil vonbrigði fyrir okkur að sjá hversu illa þessu var sinnt af íbúunum.  Þegar þorpshöfðinginn var spurður hverju þessu sætti sagði hann að menn biðu eftir formlegri afhendingu vatnsveitunnar.  Þrátt fyrir að hún hafi verið tekin í notkun fyrir fjórum mánuðum, og notuð af íbúum allan þann tíma, töldu þeir sig enga ábyrgð bera á þeim fyrr en slík athöfn hefði farið fram.  Þetta er náttúrulega tómur fyrirsláttur og eitthvað vantar á uppá eignarhaldið og ábyrgðina, þar sem veitan virðast eins og fé án hirðis og öllum er sama hvað verður um hana.  Einn íbúi sagði okkur að þessi vatnsveita skipti engu máli, íbúar gætu vel náð í drykkjarvatn í flæðamálið, eins og gert hefur verið hingað til.

En nú var farið að hvessa og vindur hvín í krónum trjánna og skýin æða yfir höfðum ferðalanga og íbúar gerðust áhyggjufullir vegna fyrirhugaðrar heimferðar.  Lögðu að okkur að bíða morguns þar sem vatnið væri ekki árennilegt þessa stundina.  En við vorum í vandræðum þar sem einn okkar hafði meitt sig þegar hann var að fara frá borði eftir lendingu um morguninn og allt benti til innvortis meiðsla.  Eftir símtal við lækni ráðlagði hann okkur að flýta för okkar til Bugala. 

Það hvítfryssaði á öldutoppum og braut á skerjum, en okkur var vandi á höndum.  Reyndar er engin staður til að gista á í eyjunni og engan mat að fá, en slíkt er hégómi þegar líf og limir liggja við.  Menn leggja slík óþægindi á sig fyrir öryggði en nú þurftum við að fara hvort sem okkur líkaði betur eða verr.

Það tók nokkurn tíma að ausa bátinn sem var hálf sokkinn í flæðamálinu, en brátt var lagt af stað heim á leið.  Eyjaskeggjum fannst þetta mikið feigðarflan hjá okkur og höfðu raunverulegar áhyggjur.  Um þetta spratt nokkur umræða í hópnum meðan við nutum skjóls af eyjunum og siglingin var þægileg.  Innfæddir félagar bloggara upplýstu hann um að sjómenn á þessum slóðum hræddust vatnið og bæru mikla virðingu fyrir þeim hættum það býr þeim.  Fæstir eru syndir og bátkænur þeirra alls ekki færar í flestan sjó.  Stígur á Horni hefði ekki róið slíku hrófartildri yfir Hornvíkina, hvað þá út á opið haf.  En sömu menn eru alls óhræddir við eyðni, sem er landlæg á þessum slóðum, og drepur miklu fleiri en Viktoríuvatn.  Ástæðan fyrir því er að vatnið getur drepið þá í dag eða á morgun, en sjúkdómurinn drepur þá á tíu til tuttugu árum.  Það er svo langur tími að skiptir litlu máli enda afleiðingar langt inn í framtíðinni.  Svo er líka til góð ráð við eyðni eins og til dæmis að ná sér í hreina mey.  Reyndar sagði einn karlinn okkur í landi góða sögu af hættum vatnsins í samhengi við til dæmis umferðina í Kampala.  Lendi maður í sjávarháska og nánast búinn að afskrifa björgun, orðin úrvinda eftir slarkið í vatninu og þrotinn kraftur.  Loks þegar björgun berst og viðkomandi komin í öruggt skjól er það eina sem hann vantar er kaldur bjór.  En lendi maður í umferðarslysi gæti hann kannski misst báða fótleggi og endað í hjólastól.  Í þessu felst heimspeki veiðimannsins sem óttast mátt vatnsins og varnarleysi hans gegn því.

­Þegar komið var út á opið vatnið þyngdi ölduna sem þó var með í för í þetta sinn.  Fljótlega kom í ljós að skipstjórinn kunni fag sitt vel og stýrði bátnum á lensinu af leikni og aldrei var nokkur hætta á ferðum.  Til að róa félaga sína sagði bloggari frá reynslu sinni sem togarasjómaður á árum áður í norður Atlantshafi um miðjan vetur í 12 vindstigum, þar sem öldurnar voru á við hæstu hús og rastir sem gátu ýft þær enn frekar upp og valdið brotum sem skaðað gátu sterkustu stálskip.  Slík var lýsingin að menn gleymdu algerlega hræðslu sinni og hlustuðu opinmyntir á sögumann segja frá ísingu og stórveðrum norðurslóða þar sem horft var brosandi með saltbrynjuðu andliti gegn ósköpunum.  Hér var ekki einu sinni salt og vatnið þornaði jafnharðan i sólskininu og skvetturnar eins og baðkarsslettur í samanburði við sögurnar.

Engu að síður voru menn ánægðir þegar til baka var komið og um kvöldið beið okkar ilmandi tilapía, heilsteikt með flatbrauði og hrísgrjónum.  Góðir félagar renndu þessu niður með öli og nutu kvöldkyrrðar undir fullu tungli meðan atburðir dagsins voru rifjaðir upp og plön framtíðar rædd.

 

Athugasemdir

[Ívar Pálsson, 7.7.2009 kl. 18:22]

Takk, Gunnar, áhugaverð lesning.

Það er nokkuð sérstakt að sjá hvernig hugsanlega fyrri verkefni (þróunarsamvinna annarra ríkja?) eins og þurrkaðstaða fyrir fisk og vatnsveita eru gersamlega hunsuð. En löndunaraðstaðan mun náttúrulega koma sér vel!

[Gunnar Þórðarson, 11.7.2009 kl. 08:14]

Takk fyrir innleggið Ívar.  Ég hef mikið verið að velta þessu öllu fyrir mér.  Framtaksleysinu og láta hverju degi nægja sína þjáningu.  Ég hef séð mikið af vatnsbrunnum sem settir hafa verið upp og gefnir til samfélaga sem þróunaraðstoð.  Þessir brunnar eru með mjög einfalda og sterka handdælu, sem auðvelt er að viðhalda og gera við.  Bili dælurnar eru þær látnar eiga sig og íbúarnir labba í þrjá tíma til að sækja mengað vatn sem alls ekki er hæft til drykkju.  Engum dettur í hug að setja sig inn í málin og laga brunninn.  Engum dettur heldur í hug að útbúa farartæki til að flytja vatnið, sem er oft flutt um langa leið. 

Njalli sem bjó fyrir neðan Vinaminni þegar ég var smá púki, smíðaði kerru þar sem hann notaði fjögur hjól undan reiðhjólum.  Kerran gat borið heilan skara af púkum og hún virtist geta runnið endalaust ef einhver halli var.  Hér er mikið af reiðhjólum en engum dettur í hug að smíða svona gjörgrip til flutninga.  Frekar láta þeir konurnar bera 25 ltr. brúsa á höfðinu.  Menn gætu tekið sig saman, nokkrir í hóp og komið sér upp flutningatæki og síðan skipts á að sækja vatnið.  Nota síðan sparaðan tíma til að rækta grænmeti í matinn, eða koma sér upp hænum.