Hagræn stjórnun fiskveiða

Hver skal vera þjóðhagslegur ávinningur fiskveiðiauðlindar þjóðarinnar?

Hagræn framleiðsla, fyrst og fremst.  Rétt eins og aðrar atvinnugreinar.

Tilgangur fiskveiðistjórnunar er því að tryggja hagkvæmar fiskveiðar sem nýtist þjóðinni sem mest.

Ef horft er á málið frá því sjónarhorni að gæta beri þjóðhagslegs ávinnings fyrir þjóðina snýst málið um að skapa sjálfbærar tekjur til langs tíma litið.

1. Ekki að tryggja búsetu (byggðastefnu)
2. Ekki til að tryggja atvinnu (t.d. halda fjölda sjómanna í greininni)
3. Ekki að vernda fiskistofna eða umhverfið (per-se)

Fiskveiðiauðlindinni skal stjórnað með hámarks hagkvæmni í huga til langs tíma og dreifa fiskveiðiarði á sanngjarnan hátt til þjóðarinnar.

1                     Hámarka arð, það er tekjur mínus kostnað.

2                     Slíkt hámarkar þjóðhagslegan ávinning.

3                     Og tryggir viðgang fiskistofna.

Ef deiluaðilar um aðferð til fiskveiðistjórnunar gætu fallist á þessar skilgreiningar á tilgangi og markmiðum, er hálfur sigur unnin í að sameina þjóðina um þetta mikilvæga mál.  Þá væri hægt að ræða með hvaða hætti væri rétt að stjórna til að ná því fram.

Í fyrsta lagi þarf að takmarka aðgang að auðlindinni, eins sárt og það kann að vera.  Það er grundvallaratriði en hægt að leysa með ýmsum hætti.  Opin aðgangur hinsvegar veldur ofveiði og kostnaði sem kemur í veg fyrir fiskveiðiarð, og því kemur slíkt ekki til greina miðað við framansettan tilgang og markmið.  Opin aðgangur kallar á alltof stóran veiðiflota, ofveiði fiskistofna þar sem veiðimagn á sóknareiningu hrynur og allar tekjur fara í kostnað.  Lítið sem ekkert framlag verður til landsframleiðslu og fiskveiðisamfélög hnigna.  Talið er að skortur á fiskveiðistjórnun í heiminum kosti yfir 50 miljarða dollara á ári sem fari í sóun fiskiveiðiauðlinda heimsins (FAO 1993, Garcia-Newton 1997).  Miðað við Þá niðurstöðu er hægt að segja:  Fiskveiðistjórnun er nauðsynleg

Þá er komið að því að stjórna auðlindinni með fyrrgreindum tilgang og markmið í huga.  Þar koma margar aðferðir til greina og fyrir liggur reynsla og rannsóknir á hverri fyrir sig.  Fyrst er hægt að flokka stjórnun í hagfræðilega stjórnun og líffræðilega.  Ef líffræðileg stjórnun er látin ráða myndi ríkið, eigandi auðlindarinnar, ákveða að veiða tiltekið magn af hverri tegund á ári og stöðva síðan veiðar.  Í slíku kerfi keppast allir um að ná í sem mest meðan opið er fyrir aðgang og magn frekar en gæði ráða för, ásamt því að engin leið er að stjórna meðafla.  Slíkt getur því varla uppfyllt tilgang og markmið sem sett voru í upphafi.

Hagfræðileg stjórnun gæti verið eignarréttur á nýtingu og síðan að ríkið leigi út kvóta (fyrningarleið).  Eignarréttur gæti hinsvegar verið; einkaeign á auðlindinni, eign samfélaga (skipt niður á t.d. bæjarfélög), einstaklings kvótar eða skipting milli þjóða (mikið af flökkustofnum úthafa).  Venjulega er farin blönduð leið þar sem hagfræðileg nálgun er látin ráða við aðgengi, og líffræðileg nálgun við aðra veiðistjórnun svo sem lokun veiðisvæða, takmörkun á veiðarfærum o.s.f.  Hinsvegar hefur ákvörðun við hámarksafla á Íslandi verið blanda af hagrænum og líffræðilegum aðferðum.

Algengasta aðferðin í heiminum í dag er framseljanlegt kvótakerfi, um 15 þjóðir hafa tekið þá stjórnunaraðferð upp í heiminum.  Alvarlegar umræður eiga sér nú stað í Brussel um að ESB taki þetta kerfi upp, og er litið til árangurs Íslendinga hvað það varðar. 

Það er engin launung að bloggari aðhyllist framseljanlegt kvótakerfi sem tryggir eignarrétt á nýtingu auðlindarinnar.  Þetta hefur ekkert með eignarhaldið sjálft að gera, enda klárt í lögum að það tilheyrir þjóðinni.  Slíkt eignarhald skapar ábyrgð hjá ,,eigendum" og hvetur til hámarks framleiðni við veiðarnar.  Útgerðarmaður getur litið langt fram í tímann og gert samninga við markaðinn um afhendingu þannig að tenging milli veiða og markaðar verður náin.  Í laxeldi í Noregi hafa bændur náð því marki að um 40% af smásöluverði fellur þeim í skaut.  Sambærileg tala fyrir þors frá Íslandi er um 12 - 15%.  Það er að segja hlutdeild útgerðar (og sjómanna) af smásöluverði í Bretlandi.  Því meiri stjórn sem menn hafa á virðiskeðjunni, því minni dreifingarkostnaður.  Rétt er að geta þess að oft er mesti kostnaðurinn falin í röngum gæðum, rangri afhendingu og þar af leiðandi lægri verðum.

Framseljanlegt kvótakerfi aðlagar sóknargetu og afrakstur veiðistofna.  Ef ríkið ákveður að skera niður þorskvóta vegna þess að stofninn minkar, er aðlögunin hröð að breyttum aðstæðum.  Útgerð með fimm veiðiskip leggur einu eða tveimur skipum meðan ástandið varir.  Einyrkinn sem fær nú of lítinn kvóta getur selt hann öðrum og lagt sínu skipi, eða keypt af öðrum og haldið á.  Slíkt tryggir einmitt endurnýjun í atvinnugreininni og mönnum er gert það kleift að komast út úr greininni þegar veiðin dregst saman.

Það fylgir hinsvegar þessu kerfi að eftirlit með auðlindinni þarf að vera mikið.  Útgerðarmaður sem keypt hefur aflaheimildir þarf að geta treyst því að kerfið sé gangsætt og sanngjarnt og allir sitji við sama borð.  Það er freistandi fyrir veiðiþjófa að stela undan kerfinu, þegar arðsemi greinarinnar er mikil og þar af leiðandi ásókn í aflaheimildir mikil.  Einnig er mikilvægt að koma í veg fyrir brask með aflaheimildir, en slíkt skilar engu hvað varðar tilgang eða markmiðum hér í upphafi.

Hér er fátt eitt sett fram til að rökstyðja stuðning bloggara við framseljanlegt kvótakerfi.  Lítið hefur farið fyrir skynsamlegum umræðum með rökstuðningi frá stuðningsmönnum fyrningarleiðar.  Sett hefur verið fram að nauðsynlegt sé að skapa virkan markað fyrir aflaheimildir og vitnað í rannsóknir hvað það varðar.  Hér er um mikinn misskilning að ræða þar sem markaður með aflaheimildirnar sem slíkar, auka ekki þjóðarhag.  Einnig hefur verið bent á að ríkið þurfi að taka fiskveiðiarðinn beint til sín og slíkt sé forsenda þjóðarhags.  Þetta er raunhæfur kostur en alls ekki nauðsynleg forsenda þjóðarhags.  Ríkið er ekki best til þess fallið að útdeila gæðum, enda hættir því við að gera slíkt á pólitískum grunni þar sem horft er í ,,réttlæti" en ekki hagkvæmni.  Fisveiðiarður dreifist ágætlega til þjóðarinnar og skilar sér vel til landsframleiðslu.  Kostnaður útgerðar af innfluttum aðföngum, olíu, stáli o.s.f. telst ekki hér með en annar kostnaður sem rennur til áhafna og annarra starfsmann ásamt til innlendra birgja og þjónustuaðila telja hér og verða hluti af landframleiðslu Íslands.  Ríkið tekur til sín skatta af útgerðum ásamt þeim sem starfa hjá þeim eða þjónusta þá, og nær þannig með óbeinum hætti í tekjur í ríkiskassann.  Líkt og hjá örðum atvinnurekstri enda nýtur atvinnulífið margskonar þjónustu ríkisins, menntunar, heilsugæslu o.s.f.  Hvorug þessara röksemda sýna fram á nauðsyn þess að ríkisvæða nýtingarréttinn til að bæta þjóðarhag.  Það þarf önnur og betri rök fyrir fyrningarleið, enda verða breytingarnar að bæta þjóðarhag.  Eða hvað?  Snýst málið ef til vill um eitthvað allt annað? 

 

 

Athugasemdir

[Magnús Bjarnason (IP-tala skráð) 29.5.2009 kl. 19:42]

Þakka góða grein, alltaf ánægjulegt að lesa greinar eftir menn sem kunna að koma hugsunum frá sér yfirvegað. Ekki algengt á þessum vetfangi því miður. 

Ef forsendan um hag útgerðarmanna af vexti og viðgangi stofnanna, verðu þá ekki að stoppa leigu á kvóta?

Leiga á kvóta hleypir aðilum sem hafa skammtíma sjónarmið, við umgang sinn um auðlindinna og eru líklegri til brottkasts á verðminni afla. Einnig eins og bendir réttilega á þá er brask hættulegt, en leiðir óheft leiga ekki til brasks?

"Það er engin launung að bloggari aðhyllist framseljanlegt kvótakerfi sem tryggir eignarrétt á nýtingu auðlindarinnar.  Þetta hefur ekkert með eignarhaldið sjálft að gera, enda klárt í lögum að það tilheyrir þjóðinni."

Þetta er því miður ekki svo klárt því árið 2005 lét LÍÚ vinna fyrir sig álit um hvort veiðiheimildir væru eign útgerðarmanna en ekki þjóðarinnar. Niðurstaðan þessarar greinagerðar var að svo væri, sjá hér . Mig grunar að þessi afstaða er það sem skapar þann illa anda sem er yfir þessari umræðu. 

[Gunnar Þórðarson, 30.5.2009 kl. 06:00]

Ég er alveg sammála þér með braskið.  Leigan er nauðsynleg til að skapa sveigjanleika í veiðum.  Valkvæði veiða er ekki það mikil að menn geti ákveðið nákvæmlega hvaða tegundir komi í veiðarfærin.  En hinsvegar eru braskarar sem setja dökkan blett á kerfið og ég er viss um að ef LÍÚ beittu sér gegn þeim og kæmu með tillögur til að losna við þær óværur, þá gætu þeir það.  Og þeir eiga að gera það, enda skilar þeir engum arði til samfélagsins.

Í mínum huga er nýtingarrétturinn og eignarrétturinn algerlega aðskilið.  Það virðist vera það einnig hjá t.d. ESB sem velta því nú fyrir sér að einkavæða nýtinguna, en ekki auðlindina.  Það verður áfram í höndum eigandans, ríkisins að ákveða hversu mikið magn er veitt, ákveða hvaða fiskveiðistjórnun er notuð, lokun svæða o.s.f. og einnig að sjá um eftirlit.  Einkavæðing nýtingarréttar kallar á mikið eftirlit með auðlindinni og einnig þarf að setja lög til að hegna fyrir brot á lögum og reglum.  Íslendingar eru þjóða fremstir í þessu en víða í ESB eru þessi máli í kalda kolum.  Rétt er að taka fram að eftirlit er í höndum hverrar þjóðar fyrir sig en ekki Framkvæmdastjórnarinnar.