Þróun sjávarútvegs á Íslandi

Óábyrg umræða

Neikvæð umræða um sjávarútveginn er stöðugt undrunarefni, sérstaklega í ljósi mikilvægi atvinnugreinarinnar. Álitsgjafar og viðmælendur fjölmiðla byggja málflutning sinn oftar en ekki á vanþekkingu og meira á tilfinningum en rökhyggju. Enn og aftur er gripið til uppnefna í umræðunni og talað um „grátkórinn“ þegar bent er á áhrif gengisstyrkingar á samkeppnishæfni íslensks sjávarútvegs og talað er um hótanir um að flytja vinnsluna úr landi ef gengið verði ekki lækkað. Á meðan íslenskur almenningur upplifir aukinn kaupmátt og ódýrari utanlandsferðir vegna „hagstæðs gengis“er hin hliðin á peningnum að helstu útflutningsgreinar okkar sjávarútvegurinn og ferðaþjónustan eiga virkilega í vök að verjast.

Erlend samkeppni

Í raun er aðeins verið að benda á þá staðreynd að með hækkun krónunnar aukast líkurnar á að fiskvinnslan flytjist úr landi, alla vega ef gengið er út frá því að íslenskur sjávarútvegur sé rekinn á markaðslegum forsendum. Hér er engin hótun á ferðinni heldur aðeins bent á þá staðreynd að fiskvinnsla verður ekki rekin á landinu nema hún standist samkeppni við erlenda keppinauta. Ekki er langt síðan óunninn gámafiskur var fluttur til vinnslu í Evrópu í miklu magni, sem hefur nánast verið óþekkt undanfarin ár. Fullvinnsla hefur hinsveger aukist mikið á Íslandi undanfarin ár, bæði í bolfiski og uppsjávarfiski. Íslenskur sjávarútvegur hefur sýnt mikla aðlögunarhæfni og brugðist við hækkun á innlendum kostnaði með aukinni hagræðingu og tæknivæðingu.

„Sátt“ um veiðigjöld

Veiðigjöld hafa jafnframt mikil áhrif á samkeppnishæfni og verið bent á það í umræðunni að þau auki samþjöppun í greininni, og því hærri sem þau eru munu færri og stærri aðilar veiða og vinna fisk á Íslandi. Stór fyrirtæki sem ráða yfir allri virðiskeðjunni frá veiðum til heildsölu munu einfaldlega yfirtaka smærri fyrirtæki sem ekki hafa borð fyrir báru til að standa undir íþyngjandi skattlagningu. Þetta er í sjálfu sér ekki alvont þar sem það eykur framleiðni og verðmætasköpun en rétt að menn geri sér grein fyrir þessu og láti það ekki koma sér á óvart þegar það raungerist. Séu þá með áætlun um hvernig bregðast eigi við t.d. byggðaröskun sem óumflýjanlega fylgir slíku róti í atvinnugreininni. Það veldur vonbrigðum að heyra sjávarútvegsráðherra hóta hækkun á veiðigjöldum til að neyða sjávarútveginn til að uppfylla; það sem honum finnst vera samfélagsleg ábyrgð. Það er mikilvægt að ráðamenn geri sér grein fyrir áhrifum veiðigjalda og hækkun á þeim verður varla gerð í sátt við atvinnugreinina.

Tæknivæðing

Með aukinni tæknivæðingu og sjálfvirkni er óumflýjanlegt að fækka þarf vinnsluhúsum og færri munu starfa við greinina í framtíðinni. Því fylgja nýjar áskoranir og ný tækifæri sem geta enn aukið á verðmætasköpun í greininni, eins og gerst hefur í uppsjávarvinnslu okkar Íslendinga. Einn fylgifiskur aukinnar tæknivæðingar er meiri þörf á fjármagni til að standa undir stórauknum fjárfestingum í greininni. Þetta virðist oft gleymast þegar álitsgjafar fjandskapast út í arðgreiðslur fyrirtækja, en enginn mun fjárfesta í þessari grein frekar en í annari án þess að reikna með ávöxtun þeirra fjármuna til framtíðar.

Hvað er samfélagsleg ábyrgð?

Samfélagsleg ábyrgð fyrirtækja getur varla byggst á því úr hvaða Keflavíkinni er róið og jafn sárt er að loka vinnustað í Reykjavík og á Akranesi. Með nýrri tækni eins og vatnskurðarvélum og þjörkum aukast afköst á manntíma og þannig mun starfssmönnum og vinnsluhúsum fækka. Slíkri þróun geta þó fylgt mikil tækifæri þar sem í stað erfiðisvinnu verða til betur launuð tæknistörf. Það ætti að vera forgangsmál hjá sveitarfélögum og launþegahreyfingunni að taka þátt í slíkum breytingum með sjávarútvegsfyrirtækjum og tryggja hlutdeild starfsmanna í aukinni framleiðni í framtíðinni. Það er hin raunverulega samfélagslega ábyrgð að fyrirtæki, starfsmenn og samfélög leggist á eitt til að viðhalda samkeppnishæfni og verðmætasköpun í íslenskum sjávarútveg til framtíðar. Að taka þátt í þróuninni og hafa áhrif hana á jákvæðan hátt er einmitt samfélagsleg ábyrgð.