Fiskmarkaðir á Íslandi

Mikil umræða hefur verið undanfarið um að allur fiskur eigi að fara á markað, og Samtök fiskframleiðenda og útflytjenda (fiskvinnsla án útgerðar) reka háværan áróður fyrir lagasetningu vegna þessa. Spurningin er hvort aðskilnaður veiða og vinnslu sé þjóðhagslega hagkvæmur? 

Markaðsdrifin virðiskeðja

Enginn vafi leikur á því að fiskmarkaðir hafa skilað íslensku þjóðarbúi miklum verðmætum og með
tilkomu þeirra hefur sérhæfing aukist og ný tækifæri skapast fyrir fiskvinnslur, og þar með aukin verðmætasköpun í greininni. Fiskmarkaðir gera framleiðendum mögulegt að velja til sín hráefni og losa sig við afla sem ekki hentar þeim markaði sem vilja sinna, og eiga fiskmarkaðir sinn þátt í að í að
færa virðiskeðju sjávarútvegs úr því að vera veiðidrifin yfir í að vera markaðsdrifin. Framleiðandi kannar markaðinn og tekur síðan ákvörðun um hvað skuli veiða og hvar, til að fá rétt hráefni á réttum tíma til afhendingar samkvæmt óskum viðskiptavinarins. Í dag eru fyrirtæki að afhenda flóknar afurðir eins og fersk flakastykki inn á hátt borgandi markaði í Evrópu og Bandaríkjunum þar sem  meginkrafan er gæði, sérstaklega hvað varðar líftíma vöru og afhendingu. Náin samvinna í virðiskeðju er forsenda fyrir slíkri framleiðslu!

Uppboðsmarkaðir skila ekki bestu gæðum

Það er einmitt mergur málsins að flókin vinnsla fyrir kröfuharða kaupendur kallar á mikið skipulag í virðiskeðjunni allt frá veiðum til neytanda. Náið samstarf veiða og vinnslu er nauðsynlegt til að ná  líkum árangri og einmitt þar stöndum við Norðmönnum framar í samkeppni, en þeir eru með algeran aðskilnað veiða og vinnslu í sínu sjávarútvegsumhverfi. Það er vel þekkt úr þróuðum iðngreinum, eins og bílaiðnaði, að þar er löngu hætt að nota uppboðsmarkaði fyrir íhluti. Náin samvinna við birgja er lykilatriði til að standa við kröfur markaðarins og tryggja rétt gæði.

Undirritaður starfaði í Sri Lanka og kynnti sér vel veiðar og vinnslu túnfisks þar í landi. Mest allur túnfiskur er seldur á uppboðsmörkuðum, en gæði aflans  eru mjög léleg og engin tengsl virðast vera á illi gæða og verðs. Nokkur fyrirtæki framleiða túnfisk beint á Evrópumarkað og er verðmæti þeirrar  ramleiðslu margfalt á við heimamarkaðinn. Hráefnið  kemur frá eigin bátum, eða með beinum  amningum við útgerðir en uppboðsmarkaðir standa ekki undir þeim gæðum sem markaðurinn krefst.  Þjóðarhagsmunir

Fiskvinnsla án útgerðar álítur að með þvingun til sölu á uppboðsmörkuðum muni hráefnisverð lækka til fiskvinnslu og samkeppnisstaða þeirra sjálfra batna. En Íslendingar mega ekki skera á þau nánu tengsl sem hér hafa þróast í virðiskeðju sjávarafurða og láta meiri hagsmuni ganga fyrir minni. Ekki má setja reglur sem draga úr verðmætasköpun og samkeppnishæfni íslensks sjávarútvegs. Fiskmarkaðir eru bæði nauðsynlegir og skapa mikil verðmæti, en engin ástæða er til að þröngva mönnum til viðskipta við þá. Slíkur aðskilnaður veiða og vinnslu er ekki þjóðhagslega hagkvæmur.

Athugasemdir

[Hallgrímur Hrafn Gíslason, 17.12.2012 kl. 12:48]

Sæll Gunnar.

Skil ekki alveg hvernig þú færð út að gæði fisks verði minni ef fiskur fer í gegnum markað, ef rekjanleiki aflans er virkur.  Þegar ég hef verið með í því að landa á uppboðsmarkað þá var betur vandað til meðferðar aflans sem fór á markað.

Reynslan sýnir að þeir sem vanda til verka og eru með góð gæði fá betra verð fyrir fiskinn.

Uppboðmarkaðir í Evrópusambandinu og Noregi eru með lámarksverð þannið að það er búið að taka í burtu að miklum hluta virkni uppboðmarkaða.  Í Noregi myndu menn spara kvótann og ekki veiða á vetravertíðinni jan-apr. heldur þegar verðið yrði betra.

Lámarksverð fisks í Noregi er eftir því sem ég best veit tölvert hærra en fiskverð í beinum viðskiptum á Íslandi.

Fiskvinnsla sem er með útgerð getur samt sem áður keypt allann sinn fisk  af sínum bátum á markaðinum, verðmætin fara bara úr öðrum vasanum í hinn að frá dregnum uppboðskosnaði.

[Jósef Smári Ásmundsson, 17.12.2012 kl. 12:53]

Hef verið hlynntur aðskilnaði á veiðum og vinnslu en þessi pistill breytir náttúrulega ýmsu í þeim efnum.Gæðin eru náttúrulega númer eitt og hagkvæmninn rekstur fyrirtækjanna.Mér hefur dottið í hug hvort að mætti ekki þróa þennan uppboðsmarkað yfir í það að viðskiptin fari fram á netinu(kannski gerir hann það í dag ,veit ekki).Myndi virka þannig að vinnslustöðvar myndu bjóða í afla sem er raunverulega er enn út á sjó í fiskiskipunum gegnum netið.Er svolítið grænn í þessum málum svo ég veit ekki hvort þú skilur alveg hvað ég er að fara.En af því að ég veit að þú hefur farið svolítið í göngur með bændunum í Austurdal(ekki rétt?) þá langar mig að koma með eina sögu sem kannski skýrir svolítið meininguna:Bóndi einn fyrir sunnan átti hest einn ekki alltof góðan.Í réttunum hitti hann dóttur Kidda í Skarði og seldi henni hestinn en sá svo eftir kaupunum er heim kom því honum þótti svolítið vænt um gripinn.Hann hringir í kellu og vill rifta kaupunum en hún segir honum að því miður sé hún búin að selja hann frá sér.Þá er hringt í kaupandann en hann segir að hann sé búinn að selja hann norður í Skagafjörð.Er hann hringir þangað er honum tjáð að hesturinn sé falur en fyrir verð sem var reyndar að eins hærra en hann fékk og síðan tvær hænur að auki.Það var gengið frá kaupunum en hesturinn var allan tímann meðan þessi kaup gerðust inni í hesthúsi hjá bóndanum og fór aldrei burt.Hann sagði mér þessa sögu sjálfur bóndinn þegar ég var að vinna með honum uppi á Sultartanga svo ég veit að þetta er dagsatt.

[Sindri Karl Sigurðsson, 17.12.2012 kl. 13:37]

Sælir.

Eitt innlegg í þessa umræðu. Verð á fiskmarkaði getur ekki stjórnast af framboði og eftirspurn, nema að takmörkuðu leyti. Ástæðan fyrir því er jú sú að við erum ekki að tala um hrísgrjóna eða hveitiakra þar sem framboðið af þeirri vöru á markaði er (oftast) meiri en eftirspurnin.

Lágmarksverð á fiski í Noregi, þar sem allt fer á markað, gerir það að verkum að fiskiðnaðurinn stjórnast alfarið af því hvenær og hvernig hentugast er að veiða fiskinn. Ekki frá sjónarhóli eftirspurnar á mörkuðum fyrir þennan fisk heldur frá sjónarhóli útgerðarinnar.

Lágmarksverð í Noregi er ekki endilega hærra en verð í beinum viðskiptum á Íslandi, þorskverð og t.a.m. lægra. Annað er að Norðmenn hausa allan fisk úti á sjó og henda hausnum, til að geta komið með meira í land.

[Hallgrímur Hrafn Gíslason, 17.12.2012 kl. 15:02]

Ef ekkert lámarksverð er í gildi þá ræðst verðið á uppboðsmarkaði eingöngu eftir framboði og eftirspurn.  Útgerð er ekkert að veiða takmarkaðan kvóta þegar útlit er á miklu fiskmagni á markaði, þá lækkar verðið óhjákvæmilega.

Norðmenn búa líka við það að geta leigt fiskiskipin í olíuiðnaðinn, sem varðbáta við olíuborpallana, þegar kvótinn er búinn.

[Kristinn Pétursson, 17.12.2012 kl. 19:56]

Samkvæmt samkeppnislögum er lausnin einföld. Þeir sem skipta við markaðinn gera það alveg.

Hinir sem ekki vilja markaðsviðskipti - landa hjá sjálfum sér og afsala sér viðskiptum við markaðinn.

Hvoru tveggja virðist ekki ganga  - samkvæmt samkeppnislögum.

Svo þarf að banna að fénýta aflaheimildir til að kaupa  á fiskmarkaði. Það stenst heldur ekki samkeppnislög. Stjórnun fiskveiða - leiga og sala aflaheimilda - er fjármagn sem á að fara í fjárfestingarsjóði útgerðarinar.  Þannig eru leikreglurnar heiðarlegar og viðskiptin standast samkeppnislög.

Svona er lausnin.

Alls ekki að manna mönnum að landa hjá sjálfum sér. en þá  verða þeir sem það velja bara út af fyrir sig - sem er í góðu lagi.

[Sindri Karl Sigurðsson, 17.12.2012 kl. 20:16]

Rétt er það Hallgrímur, þess vegna er hluti af vandamáli Norðmanna sá að fiskvinnslan hefur ekkert plan fyrir framan sig, annað en að 70% af kvótanum er veitt á 3 mánuðum. Það þarf semsagt að koma 700 þúsund tonnum af fiski í lóg á þremur mánuðum og vinna 300 þúsund tonn á næstu níu.

Þetta er dálítið mikil einföldun því að stór hluti af þeim fiski sem Norðmenn veiða landa þeir frosnum, hausaður og slægður, sá endar mikið til inni á Kína til vinnslu og þaðan til EU. Norræna ráðherraráðið vann skýrslu árið 2010 þar sem borinn er saman ábati þjóða við Norðanvert Atlantshaf á nýtingu fiskiauðlindarinnar. Í stuttu máli skaraði Ísland fram úr á öllum sviðum og með okkar sjávarútveg, eins og við rákum hann á þeim tíma, þá var sérstaklega tekið fram í samanburðinum að sá ávinningur sem við hefðum með því að geta stjórnað veiðum eftir markaðsaðstæðum hverju sinni gæfi sjávarútvegnum forskot á aðrar þjóðir. Þ.e. að veiðar og vinnsla á sömu hendi skilaði betri afkomu í þjóðarbúið en ef þetta væri aðskilið. Ég veit um marga fiskverkendur í Noregi sem líta til okkar með öfundaraugum þegar að þessu skipulagi kemur.

Að sama skapi lítum við til þeirra með öfundaraugum þegar að markaðsstarfi kemur.

[Sindri Karl Sigurðsson, 17.12.2012 kl. 20:22]

Hér er hlekkur til lesningar fyrir áhugasama: http://books.google.is/books?id=DAebwHSPkdkC&printsec=frontcover&hl=is&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false

Og hér er ein mynd til að horfa á:

[Árni Gunnarsson, 17.12.2012 kl. 21:30]

Nógu brengluð er nú umræðan um stjórnun fiskveiða þó þetta innlegg bætist ekki þar inn í. Uppboðsmarkaðir eru öruggasta trygging fyrir góðu hráefni. Um það ætti ekki að þurfa að ræða, hvað þá deila. Ástæðan er einföld. Að pistilsritari hafi komist að öðru og fundið illa höndlaðan túnfisk niðri á Sri Lanka er einangrað dæmi og hefur enga skírskotun í eðli þessara viðskipta sem eru auðskilin hverju barni. Kaupandi greiðir hæsta verðið fyrir þann afla sem hann væntir að hafi bestu gæðin.

[Sindri Karl Sigurðsson, 18.12.2012 kl. 13:05]

Árni það er ekki sjálfgefið að þetta sé rétt hjá þér, það er ekki kaupendamarkaður á fiski á Íslandi, það er seljendamarkaður. Ef framboð og eftirspurn væri í jafnvægi hefðir þú rétt fyrir þér en svo er ekki og mun aldrei verða í fiski, það eru ekki til nógu margir fiskar fyrir alla sem vilja.

[Jósef Smári Ásmundsson, 18.12.2012 kl. 17:30]

Það er nú ekki rétt að uppboðsmarkaðir séu öruggasta tryggingin fyrir góðu hráefni.Það hlýtur að vera aðal atriði að sem skemmstur tími líði frá því að fiskurinn er veiddur og þar til hann er unninn og fari ekki um langan veg.Þetta er viðkvæmt hráefni.Það er ágætt að hafa það í huga að þau fyrirtæki sem virðast skila góðum arði(þá er ég að tala um þau sem virðast fær um að greiða veglegan jólabónus til starfsmanna ) eru með bæði útgerð og landvinnslu.Þó hún sé nú brengluð umræðan Árni þá er nú kannski allt í lagi að ræða málin,ekki satt.En af því að það er kannski ekki á færi vitleysinga eins og mín að koma með töfralausn þá legg ég til að þetta verði rannsóknarefni sérfræðinga eins og t.d.viðskiptafræðinga,sjávarútvegsfræðinga eða annarra sem hafa kunnáttu til því þetta mál hlýtur að skipta miklu hvernig skipulag og stjórnun fiskveiða og vinnslu verður í komandi framtíð.

[Árni Gunnarsson, 19.12.2012 kl. 22:18]

Þannig er þetta mál vaxið að ég vann nokkuð á annan áratug hjá ríkismatinu við mat á ferskum fiski og þekki þar af leiðandi nokkuð til þess efnis sem hér er rætt. Ég var að störfum þegar ferskfiskmatið var lagt niður og fiskmarkaðirnir tóku við. Vann síðan sem ráðinn matsmaður hjá útgerðarsamlagi í tvö ár. Ég rak fiskverkun á tíma ríkismatsins og einnig eftir að því lauk. Það þurfa engir sjávarútvegsfræðingar að gefa mér upplýsingar um þá byltingu í umhirðu afla um borð í fiskiskipum sem hófst með fiskmörkuðunum. Í dag leggur enginn það á sig að kaupa fisk af bát sem hann hefur slæma reynslu af. Það væri reyndar ekki nema eftir öðru að viðskiptafræðingar! fengju þetta til umsagnar. 

[Jósef Smári Ásmundsson, 20.12.2012 kl. 17:17]

Þá verð ég náttúrulega að bakka með þetta Árni enda hef ég enga reynslu í þessum málum.Ég hef alltaf talið að það sé betra fyrir byggðarlögin sem hafa ekki kvóta að vera eingöngu með landvinnsluna og kaupa fiskinn af markaðinum en að vera að láta sig dreyma um fortíðina þar sem allt var rekið með tapi.En það er ekki hægt að neyða neinn til þess að setja allt á markað.Viðskiptafræðingar hafa náttúrulega ekkert vit á vinnslu og veiðum og það sem því viðkemur.En það er nú samt örugglega hægt að nýta þá í eitthvað annað sem viðkemur greininni og þeir hafa vit á.Til hvers erum við að mennta þessa menn ef þeir eru svo ekkert notaðir.Þessvegna á náttúrulega að hlusta á alla,líka nöldursegginn og reynsluboltann þig en svona jólasvein eins og mig má nú kannski láta liggja milli hluta.En þess ber þó að gæta að oft ratast kjöftugum manni satt á munn.