Á léttum nótum um stjórnarskrá

Breyting á stjórnarskrá

Það er athyglisvert að skoða viðhorf fólks til stjórnarskrár og þeim breytingum sem þurfi að gera á henni.  Reyndar virðast margir tengja þörf á breytingum við bankahrunið, sem er svolítið galið.  Ekki get ég ímyndað mér að plagg sem fáir lásu hefði breytt þeirri allsherjar firringu sem ríkti á Íslandi árin fyrir hrun.  Málið er að þjóðin tók nánast öll þátt í dansinum á Hruna, þó sumir hafi rokkað meira en aðrir.  Til að laga það þarf ekki að breyta stjórnarskrá heldur þurfa Íslendingar að átta sig á því að við erum  aðeins 330 þúsund, svona eins og lítið hverfi í erlendri stórborg. 

Hafi mönnum þótt langt bankamenn kræfir þá voru stjórnvöld lítið betri, án þess að það komi stjórnarskrá nokkurn skapaðan hlut við.  Gott dæmi er stórmennskan um að sækjast eftir sæti í öryggisráðinu, og þar komu a.m.k. þrír utanríkisráðherrar við sögu.  Þeir flugu um allan heim, stundum í einkaþotum auðmanna, til að veiða atkvæði smáríkja Sameiniðuþjóðanna.  Bjóða m.a. eyjaskeggjum í Karabíahafi þróunaraðstoð  í formi slökkvibíla og skóla.  Þarna var lagt í vegferð þar sem versta niðurstaðan var að ná árangri.  Við hefðum þurft að ráða 2.000 sérfræðinga til að sitja stólinn.  Sérfræðinga í miðausturlöndum, Kasmír héraði, Afganistan og svo videre.  Það hreinlega gleymdist að kasta tölu á þjóðina  áður en við lögðum upp í þessa vitlausu vegferð.

Skýrleiki og hefð

En það þarf að laga stjórnarskrá þó hún hafi ekki valdið hruninu.  Ég tek undir að bæta má textann og gera hann hnitmiðaðri og skiljanlegri, þannig að ekki þurfi sprenglærðra lögspekinga til að túlka það sem þar stendur.  Menn verða að koma sér saman um hvað átt sé við í hverri grein og endurskrifa hana svo á mannamáli.  Það verður erfitt að byggja túlkunina á hefð, sem kemur til af ungum aldri lýðveldisins og þjóðin svo rótlaus að hún brýtur hefðir eins og hvert annan Frónkex.

Í Bretlandi er engin stjórnarskrá en þeir treysta lýðræðið með aldagömlum siðum.  Við setningu þingsins kemur ,,svartstafur" (sendiboði drottningar) og ber að dyrum.  En hann er virtur að vettugi og áfram lemur hann stafnum árangurslaust við hurðina.  Hurðin sem er fírtommu eikarhurð er farin að láta sjá af þessum látum og djúp hola er komin eftir aldalangar barsmíðar svartstafs.  En þegar þingið hefur sýnt honum hæfilegt áhugaleysi er loksins opnað fyrir honum.  Í framhaldi mætir drottningin/kóngurinn til að lesa þinginu stefnuræðu ríkistjórnarinnar.  Þegar hennar heilagleiki mætir í salinn hefja þingmenn hávært skvaldur , til að sýna henni ákveðna óvirðingu.  Þetta er gert til að sýna konungsvaldinu að þingið sé sjálfstætt og hlíti ekki yfirráðum krúnunnar.  Þetta leikrit er leikið árlega við setningu þingsins og hluti af þeim hefðum sem Bretar nota í staðinn fyrir stjórnarskrá.  Það er vonandi að á Íslandi sé ekki komin hefð fyrir að berja olíutunnur við þingsetningu okkar eða kasta eggjum í biskupinn.

Ráðning æðstu embættismanna

Það er mikið rætt um nauðsyn þess að afnema vald forseta til að ráða æðstu embættismenn og færa það til þingsins eða einhverjar valnefndar.  Sérstaklega er talað um dómara í þessari umræðu.  Í BNA þarf þingið að samþykkja hæstaréttardómara og héraðsdómarar eru kosnir af almenningi.  Hvorugt hugnast mér og satt að segja vil ég ekki losa ráðherra undan þeirri ábyrgð sem valdinu fylgir.  Ég vil hafa það á hreinu hver ber ábyrgð og hún fljóti ekki um allt.  Þetta er í mínum huga klárlega hlutverk framkvæmdavaldsins, og þegar hafa verið settar reglur sem minnka líkur á pólitískri ráðningu dómara.

Ég sé reyndar ekki alvarlega hnökra hvað þetta varðar í okkar samfélagi.  Ég viðurkenni að ráðningar dómara hafa verið umdeildar og grunar að ekki hafi alltaf verið gætt fullkominnar fagmennsku og vinar og frændsamfélagið hafi oft spilað inní.  Það er ekki gott en besta ráðið til að útiloka slíkt er opin umræða, öflugt grasrótarstarf í pólitík og að ráðherra sem skriplar á skötunni í jafn mikilvægum málum fái að finna til tevatnsins.

Dómstólar

Lítill styr hefur staðið um íslenska dómarastétt og ekki annað að sjá en hún hafi unnið sína vinnu af fagmennsku og óhlutdrægni.  Í BNA snýst málið um að koma að dómurum að sem eru með eða á móti fóstureyðingum.  Málaflokkur sem klýfur þjóðina í tvennt.  Hér hefur ekki verið um slíkt að ræða og þó íslenskir dómarar hafi þurft að taka á umdeildum pólitískum málum, s.s. kvótakerfinu, verður því varla haldið fram að þeir hafi dregið taum eins né neins í þeim úrskurðum.  Þetta er bara í góðu lagi!

Þingið á að setja lög og hafa eftirlit með framkvæmdavaldinu.  Þeir eiga ekki að ráða dómara eða aðra embættismenn.  Ég hef nú samt velt því fyrir mér hvort ráðherrar eigi að sitja á þingi.  Ég tel að reynsla okkar af utanþingsráðherrum hafi verið mjög góð og  verið til bóta.  Það þarf klárlega að skerpa skilin milli þings og framkvæmdavalds, en það gerist ekki með því rugla þeim reitum meira saman en orðið er. 

Sníðum forsetanum stakk eftir vexti

Við þurfum að taka málskotsréttinn af forsetanum og tryggja að hann verði sú puntudúkka sem hann á að vera.  Núverandi forseti hefur tekið embættið á nýjar slóðir, sem engum hafði dottið í hug að myndi gerast.  Ég velti því fyrir mér hvort þingið kjósi ekki forsetann eins og gert er í Þýskalandi.  Það myndi spara okkur forsetakosningar og í leiðinni myndum við stemma þetta embætti niður í eitthvað lítið og sætt. 

Til að þjóðin geti síðan veitt Alþingi aðhald gætu 25.000 manns krafist þjóðaratkvæðagreiðslu gegn umdeildum lagasetningum.  Þetta þarf að skilgreina vel og undanskilja fjárlög og skattamál.  Ef slíkt vald væri fært þjóðinni myndu þingmenn, eða framkvæmdavald, ekki setja fram lagafrumvörp sem klárlega gengu gegn þjóðarvilja.  Ef til vill myndi það verða til þess að íslensk pólitík yrði málefnalegri og yfirvegaðri.  Lögum yrði ekki troðið í gegnum Alþingi með ofbeldi þar sem þingmenn væru tuktaðir til hlýðni við slæman málstað.  Menn yrðu að tala saman og komast að yfirvegaðri niðurstöðu með þjóðarhagsmuni í huga.

Athugasemdir

[Eiríkur Mörk Valsson, 16.11.2010 kl. 11:58]

Sæll, Ísfirðingur

Hafði gaman af að lesa þessa grein, margt sem við erum sammála um varðandi stjórnarskrána. Þyrftum t.d. að ræða dómararáðningar svolítið nánar, annars yrðum við fljótir að setja saman góða stjórnarskrá ;-)

Afstaða manna mótast augljóslega ekki af því hvort þeir alast upp undir bröttum fjöllum eða á flatlendinu á Suðurlandi.

[Gunnar Þórðarson, 16.11.2010 kl. 13:51]

Já fjöllin þvælast ekki fyrir í þessum málum.  En ég trúi því að með betri upplýsingum til almennings sé hægt að tryggja lýðræði.  Ég held að það sé hægt að gera með þeim flokkum sem eru í dag og efla þurfi grasrótarstarf.  E.t.v. myndi ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslu hafa jákvæð áhrif á hvernig þingmenn og ráðherrar vinna.  Að þjóðin, 25.000 mans, geti sett þeim stólinn fyrir dyrnar ef þeir misbjóða okkur.  Við þurfum að breyta þessu átakaandrúmi í samfélaginu og einhenda okkur í uppbyggingu; til langs tíma.

[Valdimar Samúelsson, 16.11.2010 kl. 19:38]

Hvernig væri að byrja á að setja út á gildandi stjórnarskrá en menn segja að hún sé nokkuð goð en það má bæta inn í hana og eða notast við amerísku sem er ekki ósvpuð og okkar.