Stóri hvellur

Fyrir tugum milljarða ára var alheimurinn minni en kaffibolli.  En þá allt í einu varð mikill hvellur sem kallaður hefur verið ,,Stóri hvellur" og efnisagnir þeyttust í allar áttir með gríðarlegum hraða.  Hitinn var milljónir gráða en strax í upphafi mynduðust tvö frumefni, vetni og súrefni, undirstaða vatns (H20) og þar með lífs.  Ekkert ljós var til og því algjört myrkur umleikið þessum nýja heimi, sem milljónfaldaðast að stærð með auknum hraða.  Löngu seinna mynduðust fleiri frumefni, fyrst gastegundir, og allt í einu varð ljós.  Síðan byrjaði stjörnumyndun og við það byrjuðu þær að hafa áhrif hvor á aðra með aðdráttarafli og stjörnukerfi mynduðust ásamt vetrarbrautum.  Eftir að stjörnur urðu til byrjuðu að myndast frumefni eins og málmar í kjörnum þeirra, járn og síðar gull og blý.  Allt tók þetta marga klukkutíma í sögu alheimsins en fyrir nokkrum mínútum síðan myndaðist líf á jörðinni, fyrst fyrir áhrif kjarnasýra og var í upphafi mjög frumstætt.  En þetta frumstæða líf þróaðist áfram og varð sífellt flóknara þar til fyrir örfáum sekúndum síðan að maðurinn varð til.  Heimurinn er enn að þenjast út og mun að lokum eyðast og ekkert verður eftir, nema ef til vill lítill kaffibolli af efni í alheiminum. 

Eftir að líf myndaðist á jörðinni hefur því nokkrum sinnum verið nánast eytt af öflugum náttúruhamförum, eins og loftsteinum og eldgosum.  Náttúruhamförum sem sannarlega geta dunið yfir jarðarbúa hvenær sem er.

Ef horft er á heiminn með svona breiðri linsu verða atburðir eins og kreppan á Íslandi óskaplega ómerkileg.  Kreppan er reyndar óttalega ,,smávægileg" miðað við náttúruhamfarir eins og t.d Kötlugos.  Eitt öflugt eldgos gæti gert allt karpið sem nú á sér stað um IceSave og bankakreppu að algjöru aukaatriði. 

Svo ekki sé talað um grundvallar spurninguna um hvaðan kemur alheimurinn og hvert er hann að fara.  Í rúmlega tvö þúsund ár hefur maðurinn verið að velta þessu fyrir sér og mestu hugsauðir heims reynt að svara þeim spurningum.  Fyrst voru það grískir heimspekingar eins og Aristóteles og síðar menn eins og Kepler, Galileo, Newton, Alfa, Gamma, Einstein og Hubbel, svo fáir séu nefndir.  Með því að leggja saman þúsunda ára hugsun hafa menn komið með þá mynd sem að framan er lýst.  Allt með því að nota þekkingu og vísindi, spyrja spurninga og reyna að finna svör.

Ef heimurinn og tilvist hans eru skoðuð í þessu ljósi gæti maður spurt sig hvort að það sé þess virði að standa í öllum þeim illindum og deilum sem menn takast á um þessar mundir, í stað þess að njóta þess sem hann hefur upp á að bjóða.  Í rauninni eru skuldir Íslands bara stafrænar framsetningar með 0 og 1 til skiptis.  En vissulega hefur það áhrif manneskjur og þurrkar út framtíðardrauma og rústar áætlunum.

Fólk grípur oft til þess að nota orð eins og siðleysi og að fullyrða að maðurinn sé ómögulegur, gráðugur og vondur.  En í raun og veru eru menn, þar með talið í aðdraganda bankakreppu, að haga sér eins og við er að búast, af siðuðum mönnum.  Ef siðleysið væri algert væri enginn að tala um það og hugtakið væri óþekkt.  Svona er maðurinn og kannski sem betur fer, enda eru kreppur eðlilegasta fyrirbæri sem til er.  Kapítalisminn er til dæmis ekki fullkominn, sem betur fer.

En maðurinn er frábær eins og sagan hér á undan sýnir.  Hvernig hann getur sett fram tilgátur og síðan með þrautsegju í gegnum árþúsundir, þar sem hæfustu einstaklingar veraldra leggja sig fram, sannað þær.  Eða afsannað.

Það fær hinsvegar blóðið til að ólga í bloggara þegar menn gera lítið úr menntun og þekkingu og hæfileika mannsins til að takast vísindalega á við sín viðfangsefni.  Vilja notast við hundalógík í stað vísinda og svara spurningum án þess að spyrja þeirra.

 

Grásleppuútgerðin

Við Nonni Gríms komust yfir bát og lá því beint við að hefja útgerð og græða pening.  Verða svona sægreifar eins og slíkir athafnamenn eru kallaðir í dag.

Þetta var skjöktari af Guðrúnu Jónsdóttur ÍS sem notaður var við síldveiðar.  Vertíðarbátar sem fóru á síld á sumrin voru ekki útbúnir með hliðarskrúfu og þessir skjöktarar notaðir til að halda skipinu frá nótinni meðan snurpað var.  Þetta var trébátur með 24 hestafla norskri vél og var útbúinn með skiptiskrúfu og gríðarlega öflugur.  Vélin var bensínvél en hægt að svissa yfir á steinolíu eftir að búið var að koma henni í gang, en þá þurfti að seinka kveikjunni aðeins.

Við byrjuðum á að mála og gera fínt og settum hann upp nálægt slippnum á Torfnesi, en þægilegt þótti að geta sótt verkfæri, allan sólarhringinn, til ýmissa verka.  Eggert Lárusson, bróðir Gústa Lár skólastjóra, var yfirmaður þarna og lét ótalið þó menn fengju ýmislegt ,,lánað" ef því var skilað aftur.  Þarna í slippnum voru skemmtilegir karlar að vinna með Eggert.  Kitti Gauj, Varði, Simbi Fals og Óli gamli, faðir Barða söngvara.  Þrír af þessum sómamönnum voru nágrannar mínir við Vinaminni.  Hávarður fyrir neðan götuna og Simbi Fals í næsta húsi fyrir innan.  En Kitti átti heima upp í Hlíð og rak þar landbúnað með kindum, hænum og öndum, nokkurn vegin með óbreyttu sniði frá æskuslóðum eiginkonunnar, Jóhönnu Jakobs frá Reykjarfirði á Ströndum. 

Slippurinn stóð þar sem nú er menntaskólinn.  Í næsta nágrenni bjó stórvinur höfundar, Teddi Norðkvist, í sumarbústað með fjölskyldu sinni á meðan hann byggði raðhús upp á Urðarvegi.  Í húsi fyrir innan slippinn bjó Simbi í Víking, sem var faðir Gulla fiskibein, stórtemplara.  Simbi hafði verið verksmiðjustjóri í Víking sem var fiskimjölsverksmiðja við hliðina á slippnum.  Í sama húsi og Simbi, bjó Ástvaldur múrari, sem var faðir fegurðardrottningar skólabekks okkar Nonna, Elísabetu Ásvalds.  Höfundur mátti varla ganga fram hjá húsinu hennar án þess að fá í hnjáliðina og eitt sinn kallaði hún á hann og bað hann að tala við sig.  Hann varð yfir sig stressaður og bara bullaði tóma vitleysu, og staulaðist svo áfram, rjóður í framan og miður mín fyrir klaufaskapnum.   

Við máluðum bátinn bláan en lestina gulbrúna.  Fyrir einstaka tilviljun var þetta svipaður litur og á Halldóri Sigurðssyni ÍS, sem einmitt var uppí slippnum í árlegri vor-skveringu.  Þarna vorum við félagarnir á kafi í vinnu við okkar bát, þegar lögreglan birtist.  Þeir voru komnir til að handtaka okkur fyrir þjófnað á málningu, en tólf lítrum af skipamálningu hafði verið stolið úr slippnum kvöldið áður. Einmitt málning af Halldóri Sig og liturinn sem við vorum að vinna með.  Álengdar stóð Eggert og fylgdist með þar sem við útskýrðum sakleysi okkar fyrir lögreglumönnunum.  Það er svo notalegt að vera saklaus, sérstaklega þegar maður getur sannað það.  Ég benti lögreglumönnunum á opna mælingadósina hjá okkur, sem var kraftlakk, en skipamálningu hafði verið stolið.  Lögreglumennirnir skildu þetta reyndar ekki og skipuðu okkur að koma með niður á stöð til að taka skýrslu.  Þá var það sem Eggert gekk í milli, enda skildi hann að þarna hefði hann haft okkur pjakkana fyrir rangri sök.  Málið var leyst og lögreglan fór burtu á sínum hvíta Landrover. 

Það merkilega var að við Nonni vissum hver hafði stolið málningunni þar sem við höfðum unnið fram eftir kvöldið áður og sáum til ferða þjófsins.  Við þekktum hann vel, kunnum reyndar vel við hann og sögðum aldrei til hans.  En gæðablóðið hann Eggert var miður sín yfir að hafa ásakað okkur ranglega og til að bæta fyrir það bað hann Nonna að koma og tala við sig.  Hann bauð honum vinnu í slippnum, sem Jón þáði, og þarna vann hann til haustsins og reynda einnig sumarið á eftir.  Þetta gerði útgerðinni vel og nú var ennþá auðveldara að útvega það sem þurfti til að koma bátnum í topp stand.  Jón stóð sig vel í þessari vinnu og eignaðist vináttu áðurnefndra starfsmenna og virðingu þeirra.

Blái báturinn var skveraður upp og honum hleypt af stokkunum síðdegis á laugardegi, tilbúnum til sjósóknar.  Til að prófa fleyið var ákveðið að skella sér á því til Súðavíkur á ball.  Hvorugur okkar hafði aldur til að fara á dansleik en það kom ekki að sök í Súðavík.  Félagi okkar Gunni Bóa, sem var ári yngri en við, var með í för og það var einmitt á þessari siglingu sem hjöllunum í Arnardal brá fyrir og kveikti frábæra viðskiptahugmynd, sem áður hefur verið sagt frá.  Þegar fyrir nesið kom sáum við grásleppunet út um allt.  Útgerðarmaðurinn kom nú upp í okkur Nonna og löngun til að draga eitt net og sjá hvernig þetta liti nú allt út.  Gunni Bóa var ekki hrifinn af hugmyndinni og vildi halda sig við ballferðina, enda við allir uppstrílaðir til átaka við veikara kynið.  Gunnar var mikill kvennamaður og var minna fyrir fiskveiðar, en við Nonni réðum um borð í okkar skipi.  Við lögðum að einni baujunni og byrjuðum að draga netið, og viti menn, það komu hver grásleppan af fætur annarri.  Þegar við vorum hálfnaði við dráttinn kallaði Gunni Bóa upp og benti á bát sem sigldi hraðbyr til okkar.  Við urðum skelfingu losnir að vera staðnir að verki og hentum veiðinni í sjóinn, sem flaut nú allt í kringum bátinn.  Við slepptum netinu og gáfum norsku vélinni hressilega inn, og allt í einu var allt stopp.  Netið hafði farið í skrúfuna.

Þarna vorum við í þröngri stöðu þar sem báturinn nálgaðist, grásleppan flaut allt í kring og við stopp.  Ég greip háf sem notaður var við svartflugaveiðar og reyndi að lemja fiskinn í kaf.  Það gekk illa og áður en varði var báturinn kominn að hliðinni á okkur, með tveimur mönnum um borð, eigendum netsins.  Það ótrúlega var að þeir tóku ekki eftir neinu en spurðu hvort  allt væri í lagi hjá okkur?  Jú jú það var í stakasta lagi, sögðum við og þeir héldu ferð sinni áfram.  Þegar þeir voru komnir nógu langt í burtu fórum við að hugsa okkar gang.  Veðrið var eins  og best verður á kosið, spegil logn og bjart.  Það gáraði ekki á sjóinn hvort sem litið var út Djúp eða inn eftir fjörðunum.  Við tókum eina áhaldið um borð, háfinn, og rérum í átt að landi.  Tveimur klukkutímum seinna náðum við landi við Brúðhamar undir hamarsgöngunum.  Við höfðum engan hníf til að skera netið úr skrúfunni og því voru góð ráð dýr.  Nonni skokkaði upp á götu og húkkaði far í Arnardal þar sem hann komst í síma.  Það var hringd í Grím Jóns sem kom að vörmu spori með Agga bróður sínum, vopnaðir hníf og járnsög.  Vel gekk að skera úr skrúfunni en kominn há nótt þegar því lauk.  Þeir bræður ýttu okkur á flot og sögðu okkur að koma okkur heim.

Það var um fimm leytið um morguninn að við komum uppgefnir að Bæjarbryggjunni.  Þar rákumst við á Hjalta bróðir og Ella Bússa.  Þeir höfðu nátturrlega ekki hugmynd um ævintýri næturinnar og spurðu hvort þeir gætu fengið bátinn lánaðan.  Þeir höfðu einmitt verið á balli í Súðavík, greinilega ekki náð sér í stelpu, og vildu fá sér hressandi siglingu áður en þeir færu að sofa.  Við vorum ósköp ánægðir að losna við að ganga frá bátnum og samþykktum þetta.  Við vorum ekki komnir upp á Essó Nesti þegar við sáum lögreglubílinn bruna með sírennur niður að höfn og kalla þá félaga inn.  Elli og Hjalti voru þar gripnir fyrir netaþjófnað en eigendurnir höfðu uppgötvað hvað hafði gerst og kært málið.  Við Nonni flýttum okkur heim og ákváðum að fresta uppgjöri við eldri strákana þar til seinna, og koma okkur heim í langþráða hvíld.

Trönustaurar h/f

Draumar um völd og auðlegð létu okkur Nonna Gríms ekki í friði.  Málið var að við vildum fara stuttu leiðina og gera þetta hratt og auðveldlega.  Við höfðum ekki tíma til að bíða árum saman, gera langtímaáætlanir og byggja á föstum og góðum grunni.  Eins og seinnitíma útrásarvíkingar þurfti að reisa þetta á sandi og það undireins.  Einn daginn fengum nýja hugmynd, sem var svo góð að hún gat ekki mistekist.  Hún hafði sem sé alla þá kosti sem prýða skal góða viðskiptahugmynd þar sem skyndi gróði kemur án þess að nota mikið af lindum (recourses).

Við höfðum veitt skreiðarhjöllunum á Arnanesi athygli um all langt skeið og allt í einu laust hugmyndinni niður í kollinn á okkur.  Reyndar höfðum við verið að sigla á ,,Bláa bátunum" sem var skjöktari og við höfðum að láni hjá pabba og félögum hans í Gunnvöru h/f.   Við áttum leið framhjá Arnarnesi, höfðum verið að velta fyrir okkur grásleppuútgerð og prufuðum reyndar að draga eina trossu í leyfisleysi, sem verður sagt frá hér seinna.  Við horfðum á þennan skóg af skreiðarhjöllum sem staðið hafði þarna um árabil og engum til gagns.  Hjallarnir voru meðal annars voru í eigu Þórðar Júl, og sáum við gríðarlegt viðskiptatækifæri í að saga þá niður í girðingastaura og selja bændum um sveitir landsins.

Þetta gat nú varla verið betra.  Hráefnið var frítt og vörubíllinn líka og ekki eftir neinu að bíða með framkvæmdir.  Við fylltum vörubíllinn af trönum og ókum hlassinu að Engjaveg 30, þar sem Nonni átti heima.  Eftir nokkur símtöl var framleiðslulýsingin komin, þ.e.a.s. lengdin á staurunum.  Salan var ekki frágangssök þar sem slík vara seldi sig nánast sjálf.  Það var bara spurningin um að framleiða og hitt kæmi allt að sjálfu sér.

Garðurinn að Engjavegi bókstaflega fylltist af trönum og nú var byrjað að saga á fullu.  Fyrst notuðum við þverskera en það gekk nokkuð hægt fyrir sig.  Grímur Jóns, húsbóndinn á heimilinu, fylgdist með vaxandi áhuga á verkefninu og sagði að við þyrftum bogasagir.  Eins og annað við þessa framleiðslu var hægt að útvega slíkt nánast frítt, og ekki skyggði á að reglulega kallaði húsfreyjan í okkur og bauð upp á kaffi og með því.  Jóhanna var fyrirmyndar húsfreyja og þessi þjónusta kom sér sérlega vel fyrir framkvæmdamennina, sem fengu þarna næga orku til að vinna fram á kvöld.

En það vantaði meiri framleiðsluhraða og nú var náð í hjólsögina hans Gríms, en rafmagnið á hana var frítt, eins og svo margt annað í fyrirtækinu.  Vélargnýrinn drundi um nágrennið og varla sást í okkur félagana fyrir sagi, og fjöldi girðingastaura var nú talinn í þúsundum.  Eins gott að Jóhanna hafði ekki fengið garðyrkjudelluna ennþá, þar sem ekkert pláss var fyrir plöntur eða tré í verksmiðjunni.  Við sömdum við Hermann Björnsson nágranna að hætta ekki seinna en tíu á kvöldin, til að hann fengi svefnfrið.  Vörubílshlössin af trönum streymdu að frá endalausri auðlindinni á Arnarnesi, og breyttust umsvifalaust í verðmæta girðingastaura, sem nú var beðið eftir um allt land.  Eða hvað?

Það kom í ljós þegar söluherferðin hófst að menn vildu ekki staura sagaða úr trönum.  Menn vildu fá girðingarstaura úr rekavið, en seltan í þeim virkar sem fúarvörn.  Þvílík vitleysa og misskilningur hjá þessum bændum.  Við hefðum svo sem átt að vita betur að treysta á þeirra dómgreind við mikilvægasta þátt fyrirtækisins, söluna.  Við höfðum samband við Landbúnaðarráðuneytið sem keypti gríðarlegt magn af staurum á hverju ári í sauðfjárvarnargriðingar.  Þeir voru haldnir sömu skynvillunni með gæði trönustaurana.  Við hringdum í sveitarfélög sem voru við sama heygarðshornið og allir hinir.  Það sem átti að vera auðveldasti hluti rekstursins var nú orðið helsta fótakeflið. 

Það var ekki sjón að sjá Engjaveginn þar sem rétt grillti í húsið í gegnum háa staflana.  Það runnu tvær grímur á Grím Jónson og Jóhönnu Bárðar, enda lóðin undirlögð af staurum.  Þau þurftu að skáskjóta sér útaf lóðinni til að komast í bæinn, en það var ekki vandi að finna húsið aftur.  Það var vaxandi pirringur í þeim hjónum vegna þessa og mikið mændi á framkvæmdastjórninni vegna þrýstings um aðgerðir.  Það leið nærri ár þangað til losnaði um sölutregðuna og kaupandi fannst, allavega fyrir mestan hlutann.  Kaupandinn greiddi verð sem dugði fyrir flutningi til hans, þannig að þetta var nokkurs konar sorpeyðing.  Í stað auðæva og frægðarljóma héldum við félagarnir eftir strengjum um allan skrokkinn af átökum, ásamt svefnlausum nóttum vegna sinaskeiðabólgu.  Okkar tími var ekki kominn.

Fýrtomma á ská í sigurverkið

Á táningsárum okkar Nonna Gríms langaði okkur mikið til að verða milljónamæringar og ræddum oft um möguleika til auðsafnaðar.  Eitt sinn eftir miklar vangaveltur töldum við harðfiskverkun liggja vel við, enda verð á afurðinni nokkuð hátt miðað við innkaup á hráefni.  Einnig blasti við sá möguleiki að nýta þurrkklefa sem faðir minn, Þórður Júl, hafði sett upp en hafði aldrei verið notaður. 

Pabbi myndi svo segja til og útskýra framleiðsluaðferðir fyrir hinum ungu athafnamönnum.  Hann sagði að eftir að hafa flakað fiskinn þyrfti að dýfa honum í saltpækil.  Styrkur pækilsins skyldi vera þannig að kartafla flyti þegar búið væri að stinga fýrtommu nagla í gengum hana.  Síðan að raða flökunum roðlausum á grindur og raða í þurrkklefann og gefa þessu nokkra daga með blæstri og hita.  Við töldum rétt að byrja stórt og keyptum því eitt og hálft tonn af ýsu.  Við stóðum við flökun allan daginn og réðum vini og ættingja í vinnu.  Það reyndist þrautin þyngri að fá kartöfluna til að fljóta með naglanum í gegn.  Reyndar tókst það alls ekki þó pækillinn væri orðin saltmettur, en við létum það duga.

Það var komið fram á nótt þegar búið var að raða fiskinum í klefann og þá var kveikt upp í gufukatli rækjuverksmiðju pabba, en hann var tengdur við þurrklefann sem var í ,,hjallinum" upp af verksmiðjunni.  Þegar við röltum svo upp eftir að morgni daginn eftir, sáum við að búið var að skrúfa fyrir gufuna, en það var hægur vandi að kippa því í liðinn.  Við veltum því lítið fyrir okkur að gufustrókur stóð upp úr rækjuverksmiðjunni að Vinaminni, enda var allt á fullu í í að sjóða og pilla rækju, en strókurinn minnkaði nú til muna eftir að við hleyptum  á hjallinn, en þar byrjaði hinsvegar að rjúka nokkuð myndalaga.

Það leið ekki á löngu þar til karlinn kom hlaupandi upp eftir með bægslagang og skipaði okkur að skrúfa fyrir gufuna, ketillinn hefði ekki undan og rækjuverksmiðjan var stopp.  Nú var komið babb í bátinn og við fylgdumst áhyggjufullir með kólnandi blæstri í þurrkklefanum.  En um leið og hefðbundnum vinnsludegi lauk í verksmiðjunni var skrúfað frá aftur og hitinn rauk upp í þurrkinum.  En það var búið að skrúfa fyrir að morgni.  Svona gekk þetta fram eftir vikunni en við fengum svo frið yfir helgina.

Einhvern vegin þornaði ýsan en hún reyndist brimsölt.  Okkur var sagt að þetta myndi lagast ef við renndum henni í gegnum barningsvél.  Ekki man ég hvar við grófum slíkt verkfæri upp en nú var ekki annað eftir en renna þurrum flökunum í gegn og pakka síðan framleiðslunni, og selja hana.  Við töldum söluna nánast aukaatriði enda þóttumst við vissir um að slegist yrði um þessa góðu vöru.  Við höfðum látið á-prenta 200 gr. plastpoka með mynd og innihaldslýsingu.  Þetta átti að verða stórframleiðsla en ekki bara smá tilraunastarfsemi.  Sigurbrautin var vel mörkuð og ekkert gæti komið í veg fyrir frábæran árangur.

Það urðu miklar umræður um hvað við ættum að gera við allan gróðann.  Það þótti augljóst að karlinn yrði að víkja með rækjuverksmiðjuna fyrr en seinna, enda var það bara smá bisness miðað við stórfyrirtækið sem var að hlaupa af stokkunum.  Við ákváðum að við værum báðir framkvæmdastjórar þannig að um það ríkti traust og gott samkomulag.  Það urðu okkur hinsvegar mikil vonbrigði að Högni bankastjóri vildi ekki láta okkur fá afurðarlán, alla vega ekki svona fyrsta kastið.  Það gerði ekkert til þar sem við áttum fyrir hráefninu og umbúðunum, en allt annað kostaði ekki neitt.  Húsnæði, vélar og vinnulaun vorum ókeypis og á því byggði viðskiptahugmyndin.

Þegar búið var að pakka allri framleiðslunni var byrjað að selja.  Salan var þyngri en búist var við enda framleiðslan brimsölt, meira að segja eftir að hafa farið í gegnum barningsvélina.  Þetta var þyngra en tárum tók og nú voru góð ráð dýr.  Það sem við höfðum talið nánast sjálfgefið að varan seldist, þurftum við að leita allra leiða til að koma þessu út.  Að sjálfsögðu vorum við ekkert að segja frá þessum smá galla, svona í fyrstu, og höfðum sent kassa út um hvippinn hvappinn, sem nú voru endursendir með hraði.  Við höfðum sent framleiðsluna í flugi, þar sem markaðurinn gat ekki beðið hennar.

Rétt er að geta þess að ein af ástæðum fyrir frábærri viðskiptaáætlun, sem jafnaðist á við seinni tíma áætlanir útrásarvíkinga, var að við höfðum frían aðgang að vörubíl.  Þetta var 15 tonna Scania Vabis í eigu Þórðar Júl, sem hvorugur okkar höfðum reyndar próf á.  Það gerði ekkert til þar sem bílnum fylgdi bílstjóri, á launum hjá Pabba, sem var Jens Magnferðson og var hann óspart notaður til að snatta fyrir framleiðsluna og skutla framkvæmdastjórunum.  Þetta var nú svona óformlegt samkomulag við karlinn hann pabba, og án hans vitneskju.

En við vorum sem sagt staddir á Ísafjarðarflugvelli til að sækja 44 kassa sem einhver óánægður viðskiptavinur hafði hafnað, en aðeins 41 kassi hafði skilað sér.  Starfsmenn flugfélagsins sögðu þetta vera ,,eðlileg afföll" þegar harðfiskur væri sendur með flugi.  Sama hvað tveir framkvæmdastjórar muldruðu og tuldruðu um bætur, það var ekki á þá hlustað.  Nú ungir menn á framabraut, sem reyndar höfðu orðið fyrir vægu bakslagi, tóku þá til sinna ráða.  Með harðfiskkössunum sem skiluðu sér voru nokkrir kassar af vínberjum í geymslu flugfélagsins.  Við skutluðum einum með og kölluðum um leið inn á skrifstofuna; ,,þetta eru eðlileg afföll"  Starfsmennirnir voru búnir að fá nóg af athafnaskáldunum og svöruðu þessu engu og veittu athöfnum okkar enga athygli.  Þannig að þegar Scaníunni var snúið frá flugvallarbyggingunni voru 41 kassi af harðfisk á pallinum og vínberjakassi við hliðina á okkur í farþegasætinu.

Jenni starði stórum bláum augum á kassann og stundi upp að hann hefði aldrei smakkað vínber.  Nonni reif upp kassann sagði honum að fá sér eins og hann gæti í sig látið.  Jenni átti í mestu vandræðum með aksturinn, enda tróð hann áfergjulega í sig lostætinu.  Því verður ekki skrökvað að vínberjasafinn náði aftur fyrir eyru á bílstjóranum okkar, sem ljómaði að gleði yfir öllu saman.  Það versta var að hann var veikur á launum í tvo daga á eftir, en það hafði engin áhrif á okkar rekstur.

En fyrirtækið bar ekki barr sitt eftir þetta og lokin urðu sú að Vestfirska harðfisksalan keypti lagerinn á niðursettu verði.  Það var í gegnum gömul vináttu sambönd hjá pabba við Garðar úrsmið, sem hefur sennilega selt einhverjum börum framleiðsluna, enda kallaði hún fram óskaplegan þorsta við neyslu.  Þetta sló svolítið niður í okkur Nonna og það leið þó nokkur tími áður en næstu hugmynd var hrundið í framkvæmd.  Framabrautin með milljónir biðu okkar vinanna.

Þriggja heimsálfu spjall

Það getur verið gaman að tækninni.  Við vorum að enda við klukkutíma spjall, þrír gamlir vinir yfir þrjár heimsálfur í gegnum Skype.  Bloggari í Kampala, Siggi Ásgeirs á Íslandi og Nonni Gríms í Seatle.  Við hlógum ógurlega þegar við rifjuðum upp bernskubrekin og prakkaraskapinn.  Nú er komið að því að skrifa atvinnusögu okkar, sem jafnast nærri því á við útrásarvíkingana.  Málið er að maður á ekki að taka þessa hluti of alvarlega heldur að hafa gaman af og minnast ánægjulegra augnablika sem gera lífið þess virði að lifa því.

Fyrsta sagan mun heita ,,fýrtomma í ská í sigurverkið" og segir frá harðfiskverkun þar sem Þórður Júl var sérlegur ráðgajfi okkar.  Sennilega kom það í veg fyrir að við urðum NonniGunn Group sem hefði gert okkur að milljónerum.  Varlega áætlað.

Hermann hani

Á meðan vinahópurinn í Hallgrími Bláskóg öslar suðurlandið í fyrstu hitabylgju sumarsins á Íslandi situr bloggari út i garði með féalaga sínum Hermanni hana.  Hermann er einmitt hani nágrannans sem komið hefur hér við sögu áður og þenur raust sína klukkan fimm á hverjum morgni.  En ósvífni hans er takmarkalaus.  Hann hefur ekki bara sigað hænunum sínum í garð bloggara, heldur fylgja nú með hópur af afkvæmum, kjúklingum.  Spígspora um lóðina á 12 Basarabusa og nærast á molum sem hringja af borðum bloggara.  Í dag kom Hermann sjálfur til að skoða aðstæður og lita til með hænumhópnum sínum. 

Í dag hafði bloggari ætlað að taka þátt í golfmóti til að ná niður forgjöfinni, en vegna ótrúlega slæms gengis á golfvellinum undanfarna daga hafði hann, eins og kaninn segir ,,chicken out" og ekki þorað að taka þátt.  Það er eins og Hermann viti þetta enda gaf hann bloggara auga um leið og hann vaggaði fram hjá honum í garðinum.

Tíðindalítið af suðurvígstöðum

Það er lítið að frétta héðan frá miðbaug þar sem annað skammdegi ársins lúrir yfir íbúunum.  Birtir varla fyrr en upp úr hálf sjö og orðið dimmt um kvöldmat.  Á sama tíma arka félagar úr Hallgrími Bláskóg um suðuland Íslands, sautján að tölu, enda vantar bloggara í hópinn.  Bloggari náði þó símasambandi við þá í morgun og lét vita af rigningu í dag, en spáin er góð fyrir næstu þrjá daga.  Það sem skipti máli í veðurspánni er að hér eru menn þrjá tíma á undan og hafa því framtíðina fyrir framan sig, eins og konan komst svo vel að orði.

Helstu fréttir héðan eru þær að þegar bloggari kom heim eitt kvöldið fyrr í vikunni, bar vörðurinn við hliðið sig illa upp við hann og sagðist vera svangur.  Honum var bent á að slíkt kæmi viðkomandi ekkert við, enda væri hann starfsmaður öryggisfyrirtækis sem hefur samning um að gæta öryggis íbúa við 12 Basarabusa, Bugalobi.  En það runnu tvær grímur á bloggara enda greyptist náfölt og vesældarlegt andlit varðarins í huga hans.  Haglabyssan hans væri nú ekki líkleg til að gagnast við varnir hússins ef ekki væri nein orka til að munda hana.  Þannig að þegar inn í húsið var komið bað  bloggari þjónustukuna um að færa honum te og brauðsneið.

Í gær hrindi þjónustukonan í bloggara í vinnuna til að segja honum þær fréttir að varðar skömmin væri búinn að vera við hliðið á þriðja sólarhring, án þess að vera leystur af.  Hann hafði ekki fengið neitt að borða, nema kvöldmat bloggara og ekki komist í bað eða getað skipt um föt.  Hann hafði ekki síma og enga talstöð, þó það væri partur af samning við öryggisfyrirtækið og gat því ekki látið vinnuveitandan vita af ástandinu.  Rétt er að taka fram að rán eru daglegt brauð á þessum slóðum og því full ástæða til að gæta varkárni.  Þennan sama morgun hafði bloggari átt erfitt með að vekja vörðinn þegar hann fór í morgunskokkið, reyndar fyrir allar aldir.  

Sennilega var varðar vesalingurinn orðin orkulaus af matarskorti, enda búinn að vera við hliðið í á þriðja sólarhring án þess að vera leystur af.  Það er rétt að taka því fram að verðir eiga ekki að vera lengur á vakt en 12 tíma í senn.  Bloggari bað vinnukonuna að færa verðinum meintan kvöldverð bloggara frá kvöldinu áður, en hann hafði ófarvarendis snætt kvöldverð á veitingarstað og því var hann óhreifður í ískápnum.  Síðar var haft samband við öryggisfyrirtækið og leitað skýringa og beðið um lagfæringu á vinnubrögðunum.

Héðan í frá er dagskipunin sú að þjónustukonan, sem býr í húsi í garði bloggara, færir vörðum te og brauðsneið á hverjum degi.  Hún hafði miklar áhyggjur að gríðarlegum kostnaði við þetta, enda um hundruðir króna að ræða daglega.  En það er lítið gagn í orkulausum vörðum sem ekki geta einu sinni mundað byssu sína gegn innrásaraðilum.  

Bloggari ákvað að ganga lengra í málinu og nú er dagskipunin að vörðurinn í vinnunni, sá sem stendur grár fyrir járnum gegnt vopnuðum félögum sínum í Ameríska sendiráðinu (vöruhúsinu) fái tebolla og kex á hverjum degi.  Bloggara varð það allt í einu ljóst að vörðurinn, með hríðskotariffilinn, hefði getað komið til hjálpar í síðustu viku þegar lögreglan og verðir Ameríska sendiráðsins handtóku hann fyrir myndatöku.  Hann, eða reyndar hún, hefði getað stormað yfir götuna í ,,blitz krig" og frelsað bloggara fá þeim ódámum sem héldu honum föngum handan götunnar í hálfan annan klukkutíma, í RIGNINGU.

 

Ofurfrúin

Það er alltaf gaman af ofurmennum.  Og bloggari sem hélt að Eva Joly sérhæfði sig í að grafa upp spillingarmál og undanskot á peningum sem komið væri í skjól í skattaparadísum.  En nú er hún farin að spá fyrir um hagfræðileg álitamál!  En kannski þarf engan snilling til þess miðað við alla þá ólíku álitsgjöf sem komið hefur fram frá ótal sérfræðingum undanfarið.

Skyldi hún hafa tapað þingsæti sínu á Evrópuþinginu?  Einhvern vegin hefur það farið fram hjá bloggara.  En hún virðist geta vasast í öllu og haft skoðanir á flestu.  Einhvernvegin setur hún kuldahroll niður eftir baki bloggara.  Þó er hefur hann ekkert óhreint mjöl í pokahorninu.  Það er bara eitthvað við ofstækið í þessari konu sem nærist á hefnigirni almennings þessa dagana.  

Eva Joly: Botninum ekki náð

Það er komin 17. júní

Það er merkis dagur runnin upp.  Ekki bara þjóðhátíðardagur Íslands heldur dagurinn sem ég byrjaði að pakka niður fyrir heimferðiina.  Það fer að nálgast hálft ár síðan ég lagði í þennan síðasta áfanga útverunnar.  Verða nálægt sjö mánuður áður en ég kem heim til Íslands.  Ég var að taka til og henda því sem ekki verður tekið með, t.d. öll gögn vegna masteraritgerðarinnar.  Þá rakst ég á CD sem Ívar vinur minn hafði gefið mér með ótal myndum þar sem við vinarhjónin hafa verið á ferðalögum í gegnum árin.  Það hvolfdist yfir mann heimþráin.

Það er gott að eiga fjölskyldu og marga góða vini heima, en svíður undan í söknuði við langan aðskilnað.  Slíkt verður ekki endurtekið og ég búinn að fá nóg af útiverunni.

Ég læt fylgja hér með mynd sem Ívar tók af mér 2003 eftir að við klifum Hvannadalshnúk í fyrsta skiptið.  Hæsta fjall Íslands í baksýn, og búið að sigra það.  Vel vil eigandi nú á þjóðhátíðardaginn og passar við stemmingu heimþrárinnar.

 

Handtekinn í Bugolobi

Maður lendir stundum í smá ævintýrum.  Þetta hafði verið annarsamur dagur og um þrjú leitið stóð ég upp frá tölvunni til að teygja úr mér.  Ég greip myndavélina, sem ávallt er nærtæk, og labbaði í gegnum járnhliðið sem lokar svæðinu þar sem skrifstofa verkefnisins í Bugolobi er.  Gatan framan við er mikil umferðargata og mér datt í  hug að ná nokkrum myndum af boda-boda og reiðhjólum, sem oft eru að reiða ótrúlegustu hluti.  Ég hafði tekið eina mynd þegar lögreglumaður með vélbyssu vatt sér að mér og fljótlega stóð annar grár fyrir járnum yfir mér.  Þeir báðu mig að koma yfir götuna með sér þar sem meiriháttar yfirheyrsla byrjaði.  Það dundu á mér spurningarnar en mér til mikillar undrunar var þarna brigðarstöð Ameríska sendiráðsins, og stranglega bannað að taka myndir.  Þeir bentu mér á ein tíu skilti sem auglýstu þetta bann, og voru greinilega sannfærðir um að í fábreytni vinnunnar hefðu þeir gómað njósnara. 

Það kom upp í mér Bjartur í Sumarhúsum og ég brást hinn versti við.  Harðneitaði að gefa upp nafn og alls ekki að afhenda myndavélina.  Þeir skipuðu mér að fara inn í smá skúr sem þeir höfðu á vegabrúninni, en ég neitaði enn.  Og heimtaði að fá að tala við yfirmann.  Þeir vildu fá að sjá vegabréfið, en ég hafði rétt byrjað að útskýra að ég væri ekki með það - á mér; þegar þeir trompuðust alveg.  ,,Hefurðu ekki vegabréf?"

Þá fékk ég vélbyssuhlaupið í magann og inn í skúrinn fór ég og settist á stól.  Nú dundu yfir mér spurningarnar og þeir trúðu því örugglega ekki að ég, sem starfaði handan götunnar, vissi ekki að þetta væri Ameríska sendiráðið.  Að ég skyldi dunda mér við að taka myndir þar sem það er stranglega bannað og rækilega auglýst.  Skiltin voru bókstaflega út um allt, en ég sem hafði ekið þarna framhjá á hverjum degi í rúmt ár, hafði aldrei tekið eftir þeim fyrr.  Það hleypti enn verra blóði í mig að vera talinn einhver hálfviti, sérstaklega þar sem það átti svolítið við, og stóð upp og út úr skúrnum.  Ég var sko sjálfstæður maður og lét ekki fara svona með mig.  Ég sagðist vera farinn og myndi láta sækja myndavélina með látum, en þeir höfðu tekið hana af mér.  Enn var byssuhlaupum lyft og ég spurði hvort ég væri handtekinn, sem þeir svöruðu játandi.

Þá kom þar að yfirmaður öryggismála sendiráðsins og var hinn almennilegasti.  Spurði mig hvaðan ég væri og hvað ég væri að gera þarna.  Eftir nokkur orðaskipti bað hann mig að bíða meðan hann ráðfærði sig við sendiráðið.  Ég spurði hvort ég mætti fara yfir götuna og bíða á vinnustað mínum.  Hann bar þetta undir lögregluna, en nú hafði ég móðgað þá alla upp úr skónum og þeir ráku upp hláturroku meðan þeir hristu höfðuð.  Ég skildi sko bíða þar sem ég var.

Þá byrjaði að rigna.  Ein löggan sá aumur á mér og bauð mér inn í skúrinn.  En mér datt ekki í hug að fara inn í andskotans skúrinn, enda sjálfstæður maður og ekki undir lögregluna kominn.  Það þyngdi regnið en allt í einu var öryggisvörðurinn mættur með regnhlíf til að lána mér.  Hann sagði að öryggisfulltrúi frá sendiráðinu yrði kominn innan stundar og bað mig afsökunar á ónæðinu.  Ég beið þarna í rúman hálftíma og gat ekki látið samstarfsmenn mína vita af uppákomunni þar sem ég hafði skilið símann eftir á skrifborðinu mínu.  Það var alveg fáránlegt að vera sviptur frelsi og mega ekki fara yfir götuna.

Chombe Francis Security Investigator kom aðvífandi á svörtum bíl.  Vatt sér út og gaf sig á tal við mig.  Það fór vel á með okkur og við vorum sammála um að slík uppákoma yrði skrifuð á hryðjuverkamenn, sem hefðu gert slíkar öryggisráðstafanir nauðsynlegar.  Hann lét mig eyða myndinni sem ég hafi tekið og eftir að hafa fengið persónuskilríki mín sagði hann mér að ég mætti fara, um leið og hann baðst afsökunar á öllu tilstandinu.

Samstarfsmenn mínir voru farnir að undrast um mig þar sem ég hafði algerlega gufað upp.  En það var ekkert annað að gera en útsýra fyrir þeim asnaskapinn.  Þetta er í annað skiptið sem ég kemst í kast við lögregluna í Úganda, og bæði skiptin fyrir að taka myndir.  Í fyrra skiptið hafði ég tekið mynd af brú, sem liggur yfir Nílarfljót.  Það var einmitt Alfred samstarfsmaður minn sem hafði hjálpað mér í þeim viðskiptum, en í þetta sinnið þurfti ég að sjá um mig sjálfur.

Sunnudagssíðdegi í Bugolobi

 

Bloggari skokkaði seinnipartinn um Bugolobi hverfið, til að ná úr sér golfhroll, en gangurinn hefur verið þyngri en tárum tekur undanfarna daga.  Hér rétt hjá var komið að slysi þar sem boda boda (mótorhjóla taxi) hafði látið lífið í árekstri við bíl.  Þetta er ekki óalgengt en bloggari ók fram á látinn boda boda fyrir hálfum mánuði, á sunnudagsmorgni á leið á golfvöllinn.  Málið er að umferðin er mjög hæg hér en þessir menn, og farþegar þeirra, eru algerlega óvarðir og þarf því lítið til að illa fari.  Í öðru lagi aka þeir um eins og brjálæðingar og virðast ekki gera sér neina grein fyrir áhættunni.

En einmitt það einkennir allt hér.  Gangandi vegfarendur rangla út í umferðina á þess að gæta að sér, og bloggari er dauðhræddur um að aka eftir að myrkra tekur, en götuljós eru lítil sem engin og ljósastillingar á bílum áfátt að sama skapi.  Það er varla mögulegt að koma auga á verur sem strunsa út í umferðina eða ganga meðfram vegaköntum, oft úti á götunni sjálfri.  Annað sem einkennir umferðina hér er að fáir nota bílbelti og börn eru höfð í framsæti án beltis og eru yfirleitt laus í bílunum.  Þetta minnir svolítið á ástandið heima fyrir tuttugu til þrjátíu árum.

Bloggar skokkar oft snemma á morgnana, í niðarmyrkri.  Vinur hans hafði gefið honum rautt blikkljós sem sett er á handlegginn, til að sjást vel að fyrir hugsanlegri umferð.  Eins er hann ávallt með varan á sér.  Stöðugt að fylgjast með hugsanlegri umferð og fara á móti akstursstefnu.  Ef farið er undan brekku verður að vara sig á hjólreiðarmönnum sem koma hljóðlaust aftan að manni og alls ekki hægt að treysta á dómgreind þeirra við hugsanlegri hættu. 

Þetta andvaraleysi fólks við augljósri hættu er stórmerkilegt.  Þetta hefur ekkert með hugrekki að gera en á meira skylt við hugsunarleysi. 

En það er stór dagur í lífi bloggara.  ,,Litla"dóttir hans er tuttugu og níu ára í dag.  Lífið brunar áfram og fólkið með.  Það leitar á huga hans hversu mörg og merkileg tækifæri lífið hefur haft upp á að bjóða.  En það þarf að fara vel með það og gæta þess.

Fjölskylduharmleikir

Það er hörmulegt að horfa upp á fjölskylduharmleiki sem koma til vegna íslensku kreppunnar, þar sem bankar fóru í þrot og settu hagkerfið á hliðina.  Soffanías Cecilsson er ekki eina fyrirtækið þar sem meirihluti fjölskyldufyrirtækis nánast kúgar minnihlutann með röngum ákvörðunum.  Ég þekkti Soffanías gamla vel hér áður og sem mikinn heiðursmann, glúrinn í viðskiptum og ráðdeildarsamur.

Í undanfari hrunsins voru margir sem sáu að íslensku bankarnir voru annaðhvort kraftaverk eða byggðir á sandi.  Þeir sem ekki trúa á það fyrrnefnda voru sannfærðir um hið síðara.  Víða hefur verið takist á um stefnur og strauma í fjölskyldufyrirtækum á þessum tíma, enda töluvert um miklar eignir sem gengið höfðu til nýrra kynslóða sem þurfti að ávaxta.  Þar vill minnihluti oft verða útundan og er neyddur til að fylgja röngum árkvörðunum, og oft er brotið á reglum um fundarhöld og formlega ákvörðum um stefnu í fjárfestingum og hvernig eigi að ávaxta höfuðstólinn.  Það er aldrei of varlega farið í svona hlutum enda skilja þeir eftir óbrúanlegt gil milli fjölskyldumeðlima.  

Það verður þó að segjast eins og er að stór hluti þjóðarinnar trúði á kraftaverkið.  keypti sér hús, oft með erlendum lánum, sem voru mun dýrari en fjárhagur leyfði, fyrir utan tvo til þrjá bíla á hlaðinu, allt keypt eða leigt af okurlánurum (kaupleigum).  Það voru ekki nema rúmlega 70 þúsund bílar á götunni, á slíkum kjörum í gangi þegar hrunið kom í október s.l.  Sumir fá finna sér blóraböggul við slíkar aðstæður og kenna frjálshyggju eða kapítalisma um allt saman.  En þegar allt kemur til alls ber hver ábyrgð á sjálfum sér.  Reyndar er sárt að hugsa til þess hvernig bankar létu starfsmenn sína, grímulaust, taka þátt í ruglinu með því að færa sparifé í peningamarkaðssjóði, sem þeir notuðu svo í þágu eiganda sinna.

Ég yrði ekki hissa á að mörg dómsmál ættu eftir að rísa þar sem beitt var ofríki og gengið framhjá löglegum og heiðarlegum viðskiptaháttum við ákvarðanir innan fjölskyldufyrirtækja.  Ákvörðunum sem kostuðu kostuðu viðkomandi félög, og fjölskyldur mikla fjármuni.  Það er alltaf sárt þegar slíkt gerist innan fjölskyldna, enda eru slíkar stofnanir ekki heppilegar fyrir slíka starfsemi eins og ákvarðanir um áhættu og ávöxtun fjármuna.

 

Skip og veiðiheimildir í nýtt félag

Enn meira af golfi

Enn er verið að basla við golfið.  Bloggari hafði farið til golfkennara eftir að hann kom til Kampala frá Sri Lanka, en ekki uppskorið eins og til var sáð.  Kennarinn, sem kemur frá Uganda Golf Club (klúbbi bloggara) er einn af fimm GolfPro sem klúbburinn er með á sínum snærum.  Hann byrjaði á að leggja til fimm breytingar á sveiflunni og sjö atriðum með driverinn ásamt nýrri aðferð við að pútta og inná-skotum.  Þetta var eins og smiður myndi hugsa um ein tíu atriði frá því að hann mundar hamarinn og þar til hann skellur á naglahausnum.  Sú sveifla tekur um sekúndu og því ómögulegt fyrir stóra heilann að framkvæma slíkt, og því nauðsynlegt að nota litla heilann.  Sá er einmitt ætlaður til að læra endurteknar aðgerðir, eins og t.d. að taka skref á göngu eða sveifla golfkylfu.

Það þarf ekki að fjölyrða um það að árangurinn var enginn og því haldið á að byggja á því sem bloggari taldi vera rétt.  Reyndar er það sjaldnast þannig og flestir eru að gera einhverja vitleysu.  En ágæt högg komu út úr þessu, lengdir oft góðar og stefna stundum rétt.  Það sem vantaði var stöðugleiki.  Það er ekki nóg að slá stundum 100 stikur með PW og stundum 130 stikur.  Stundum 20° til vinstri, stundum 25° til hægri og í hin skiptin kannski beint!  Golf gengur út á stöðugleika þar sem stefna er grundvallaratriði, til að halda sig á brautinni, og halda vegalendum jöfnum.  Ef slá á 130 stikur þarf að vera hægt að treysta á ákveðið járn til að gera það, og slá alltaf svipaða vegalend með t.d. 8 járni.  Síðan að taka 7 járn fyrir 140 stikur.  Ekki er aðal atriðið að geta náð 140 með 8 járni og 150 með 7 járni, heldur að halda stöðugleika.  Sveiflan má ekki vera eins og hagsveifla Íslands undanfarna áratugi.

Vandamál bloggara var sem sagt stöðugleikinn og þegar fokið var í flest skjól hvað það varðaði var leitað til annars golfkennara hjá klúbbnum.  Nú tókst betur til en sá nýi lagði til að byrja á að laga tvö atriði og síðar að taka annað fyrir sem minna máli skiptir.  Sleppa driver og trjám og byrja á járnunum og ná góðum tökum á þeim.  Aðal atriðið var að halda hægra fæti stöðugum og síðan að sveifla ekki til mjöðmum í niðursveiflu.  Nota sveifluna og losa um úlnliðinn fyrir korkið, og sleppa öllum átökum í sveiflunni.  Þetta virðist vera að skila sér og smátt og smátt kemur stöðugleikinn, og vonandi verður hægt að yfirfæra árangur járnanna yfir á trén.  Málið er að rétta sveiflan er mjög einföld, en bloggari hafði búið sér til mun flóknari aðferð.  Þetta var eins og að reyna að smíða Chesterfild sófa þegar stendur til að smíða garðbekk.

En það liggur mikið við hvað golfið varðar og ríður á að mæta á Tungudalsvöll með stæl í ágúst.  Bloggari þarf að taka hring með vini sínum Gísla Jóni, og sýna betri takta en síðasta sumar, þegar hann kom í frí frá Sri Lanka með spánýja sveiflu í farteskinu. 

Þegar horft er til baka, rúmt eitt og hálft ár sem bloggari hefur verið að æfa golf, er ljóst að aldrei hafa jafn fáir lagt jafn mikið á sig á jafn löngum tíma.  Bloggari hefur verið sofandi og vakandi yfir golfinu, en árangurinn því miður ekki verið í takt við erfiðið.  Kannski þetta sé svona eins og að kenna Gretti Ásmundarsyni ballett.  En einn dag mun hann ná fullnaðartökum á golfsveiflunni og öll högg verða fullkomin og stöðug, alla daga!

Eða hvað?  Er það sem menn vilja?  Væri eitthvað gaman að golfi ef sú væri raunin?  Væri þá ekki jafngott að negla með hamri?

Úr Sjómannablaði Vesturlands

Mikil átök hafa verið undanfarin ár um fiskveiðistjórnunarkerfið, og sitt sýnist hverjum.  En þegar upp er staðið þá ber að velja stefnu sem þjónar hagsmunum Íslensku þjóðarinnar best.  En hver er sú stefna og hvernig stýrum við þessari mikilvægu auðlind þjóðarinnar þannig að þjóðin í heild beri sem mest úr bítum?

Stjórnleysi, eða það sem kallað er opinn aðgangur að auðlindinni, er ekki sú lausn sem þjóðinni er fyrir bestu.  Um það eru flestir sammála og nærtæk dæmi um slíkt eru víða um heim.  Eitt dæmi er hér í Úganda þar sem veiðar úr einu stærsta stöðuvatni í heimi, Viktoríuvatni, eru komnar í öngstræti.  Eftir að markaður opnaðist fyrir fiskinn úr vatninu hefur sóknin verið takmarkalaus, en áður var hún bundin við að fæða samfélög sem bjuggu í kringum vatnið.  Áður var róið með árum og notast við frumstæð veiðarfæri, en í dag eru notaðir mótorar og afkastamikil veiðarfæri úr gerviefnum.  Með hruni fiskistofna verður veiði minni á sóknareiningu og allir bera minna úr bítum og fátækt er landlæg í fiskimannasamfélögum kringum vatnið.   

Þó frelsi sé almennt gott í viðskiptum gengur það illa upp þegar kemur að endurnýjanlegum auðlindum eins og fiskistofnum.  Halda þarf stofnstærðum ofan hagkvæmra marka og því nauðsynlegt að takmarka aðgengi fiskimanna að miðunum.   Óheftar veiðar í ólympískri samkeppni koma í veg fyrir hagkvæma nýtingu fiskveiðiauðlindar og hefur oft verið kallað ,,raunir almenninga" þar sem menn keppast um að veiða þar til stofnarnir hrynja.  Þessu má líkja við bændur sem stunda beit í sama dalnum.  Þó beitilandið sé ofnýtt freistast hver bóndi til að sleppa fleiri kálfum í dalinn, vitandi að hann ber ekki þann fjölda sem fyrir er.  ,,Ef ég geri það ekki þá mun nágranni minn gera það" hugsar hver um sig, og allir tapa.

Um þetta eru flestir sammála en þá kemur að því að ákveða hvernig eigi að takmarka sókn í fiskveiðiauðlinda.  Í rauninni er hægt að gera það með því að ákveða hámarks veiðimagn á ári fyrir hverja tegund fyrir sig og stoppa veiðar þegar því er náð.  Líffræðilega gengur þetta vel upp en er hörmulegt fyrir hagkvæmni og stjórnun á meðafla við veiðar.  Samkeppnin gengur út á að afla magns en gæði eru fyrir borð borin og þarf ekki annað en hugsa til þeirra tíma þegar skuttogarar tóku iðulega inn 20 til 60 tonna höl þar sem allur aflinn var meira og minna ónýtur.  Og þeir sem eru komnir yfir miðjan aldur muna þann tíma þegar þorskafla var sturtað út á tún vegna þess að frystihúsin höfðu ekki undan veiðinni.   Á þessu árum gekk veiðin út á að afla magns en ekki verðmæta.  Slíkt kerfi kallar á sóun þar sem fiskveiðiarðinum er sólundað, engum til góðs.  Það hefur verið sagt að þjófnaður sé skárri en sóun þar sem þjófurinn hafi möguleika á að hagnast, en enginn ber neitt úr býtum við sóun.

Framseljanlegir veiðikvótar nýtast vel til að tryggja hagkvæmni veiðar og leysa jafnframt vandamál við meðafla.  Sem dæmi má nefna að erfiðlega hefur gegnið að veiða upp ýsukvóta þar sem þorskur er meðafli og takmarkað framboð er af lausum kvóta.  Í Evrópusambandinu hefur vandamál með meðafla verið leystur þannig að honum er hent fyrir borð, en slíkt kallar á mikla sóun auðlindarinnar og er fjarri því að tryggja hagkvæma nýtingu hennar.  Með framseljanlegum veiðikvótum geta menn hinsvegar keypt eða leigt sér þann kvóta sem þeir þurfa, þ.m.t. vegna meðafla. 

Framseljanlegt kerfi getur síðan verið með ýmsum hætti.  Á Íslandi hefur sú leið verið farin að mynda eignarrétt á nýtingu aflaheimilda, til að hámarka virði þess afla sem veiðist.  Bent hefur verið á að útgerðarmenn hámarki nýtingu á eign sinni og þannig hámarki þeir afrakstur auðlindarinnar.  Slíkt tryggir vel það sem lagt er upp með að tryggja fiskveiðiarð í greininni.  Hinsvegar þarf að girða fyrir hverskonar brask með aflaheimildir, enda þjónar það ekki þjóðhagslegum hagsmunum.

Evrópusambandið setur reglur um afkastagetu flotans til að stýra veiðimagni, m.a. með stærð skipa og vélarstærð.  Stefna þeirra er í algjöru öngstræti enda veiðigeta um 60% umfram afrakstur stofna, með neikvæðan fiskveiðiarð og ríkisstyrkir notaðir til að stoppa í gatið.  Þessa dagana berast þær fréttir frá Brussel að Framkvæmdastjórn sambandsins vilji fara veg Íslendinga í fiskveiðistjórnun með því að einkavæða sóknina með framseljanlegum kvótum.  Í þeirri trú að einmitt eignarrétturinn skapi ábyrgð hjá fiskimönnum til að umgangast auðlinda og hámarki arðsemi hennar.

Ríkið getur einnig leyst til sín kvótann (fyrningarleið) og leigt síðan til útgerðarmanna.  Margir halda því fram að slíkt tryggi hagkvæmni og einnig réttlæti, sem umræðan hefur snúist mikið um undanfarin ár.  En sporin hræða þegar kemur að pólitískri útdeilingu á gæðum.  Mikið vantar upp á að sýnt sé fram á hvernig slík útdeiling verði framkvæmd og það tryggi þjóðarhag umfram núverandi kerfi.  Reynslan sýnir hinsvegar, að oftar en ekki er horft framhjá arðsemi þegar stjórnmálamenn fást við ,,réttlæti"  Rétt er að taka því fram að kvótakerfið var ekki sett á til að tryggja byggðaþróun sem hugnast stjórnmálamönnum, né til þess að tryggja viðgang fiskistofna.  Það var sett á til að auka framleiðni og koma í veg fyrir sóun við fiskveiðar. 

Ef við höldum okkur við þjóðarhag þá er markmiðið ekki að fjölga sjómönnum á Íslandi, heldur auka verðmæti bak við hvert starf í sjávarútvegi og lágmarka kostnað til langs tíma litið.  Auka framlegð eins og mögulegt er og þar með fiskveiðiarð.  Sem dæmi má nefna að 300 þúsund sjómenn á Srí Lanka veiða um 250 þúsund tonn af fiski árlega.  Til samanburðar á Íslandi eru innan við 3.500 sjómenn að veiða frá einni til tveimur milljónum tonna, sem gerir þá sennilega af þeim afkastamestu í heimi, allavega hvað verðmæti viðkemur. 

Hér er um gríðarlega mikilvægt mál fyrir þjóðina að ræða og nauðsynlegt að vanda umræðuna.  Við endurskoðun á fiskveiðikerfinu þarf þjóðarhagur að ráða för.  Að hámarka framleiðni í greininni með því að lágmarka kostnað og hámarka verðmæti.  Slík hugtök eru nokkuð föst í hendi og hægt að ræða um þau með vitsmunalegum hætti.  Nota reynslu, rannsóknir og þekkingu til að komast að skynsamlegustu niðurstöðu fyrir þjóðina.  Hinsvegar er réttlætið flóknara viðfangs og sýnist einum eitt og öðrum annað.  Því miður verður slík umræða meira í skötulíki og fer oftar en ekki niður á plan lýðskrums og pólitískra þrætumála. 

Höfundur er fyrrverandi formaður Sjómannafélags Ísfirðinga

Brown Haarde

Bloggari var að horfa á blaðamannafund Gerorg Brown forsætisráðherra Breta rétt í þessu.  Það var ekki laust við að hann fylltist Þórðargleði að sjá Brown, óöruggann kvíðinn og greinilega fráfarandi leiðtogi Verkamannaflokksins.  Talandi um heiðarleika og að hann sé ekki hrokafullur, í öðru hvoru orði.  ,,Ég geng ekki frá ábyrgð minni og yfirgef ekki þjóðina á ögurstundu"  Allt minnti þetta á Geir Haarde á haustdögum síðasta ár.  Firrtur stuðningi þjóðarinnar og flokksins, einangraður og leitaði hvergi ráða í vandræðum þjóðarinnar.  Það er líkt með báðum þessum mönnum að hvorugur virðist skilja ábyrgð sína á þeim mistökum sem þeim varð á.  Hvorugur hafði leiðtogahæfileika til að leiða þjóð sína út þeim erfiðleikum sem við blasti.  Hinsvegar er Brown á kaf í pólitískri spillingu, ólíkt Geir Haarde á sínum tíma, sem þurfti hinsvegar að horfa á mistök við ákvarðanir og aðhald.

Sex ráðherrar hafa yfirgefið Brown undanfarið, og tveir eftir að búið var að tilkynna um breytingar í ríkisstjórn.  Það er brostinn á flótti í liðinu og greinlegt að baráttan er töpuð.  Sjálfsagt erfitt fyrir utanríkisráðherra Íslands, sem er ævifélagi í breska Verkamannaflokknum og hlýtur að vera mikil stuðningsmaður þeirra stefnu og athafna sem hann hefur staðið fyrir undanfarin misseri.

Einhvernvegin kenna Bretar ekki frelsi eða kapítalisma um ófarir sínar, líkt og margir Íslendingar gera.  Allavega er ljóst að miðað við skoðanakannanir myndu Íhaldsmenn ná meirihluta í næstu kosningum, og ekki eru þeir talsmenn ríkisafskipta né mótfallnir frelsi einstaklingsins.

Bretar búa við einstaklingskjördæmi og því þarf að kjósa þegar þingmaður hættir eða fellur frá.  Þannig geta breytingar orðið smátt og smátt og þrýst á að ríkisstjórn neyðist til að boða til kosninga.  Þetta kerfi viðheldur fáum stórum flokkum og takmarkar fjölda flokksbrota, sem margir telja vera grundvöll lýðræðis.  Hinsvegar hafa smáflokkar á Íslandi aldrei haft nein jákvæð áhrif á samfélagið og ekki aukið lýðræði í landinu.  Engin eftirsjá er af flokki eins og Frjálslandaflokknum, enda var flokkstarf og lýðræði innan hans eins langt frá góðum stjórnunarháttum og mögulegt er.  Þetta var flokkur sem gerði út á lýðskrum og upphrópanir.  Hafði aldrei neina alvöru stefnu til að bæta stöðu þjóðarinnar.

En framundan eru spennandi tímar í breskri pólitík.