Auðlindakafli stjórnarskrár

Þjóðnýting auðlindar

Öðruvísi mér áður brá þegar fyrrverandi formaður Sjálfstæðisflokksins og sjávarútvegráðherra talar fyrir þjóðnýtingu sjávarútvegs á Íslandi í Fréttablaðinu sl. fimmtudag. Erfitt var að sjá fyrir sér að Þorsteinn Pálsson talaði fyrir þjóðnýtingu og ráðstjórn, en því auðveldara að sjá formann flokks hans í í þeim sporum. Þorsteinn notar hugtökin virk og óvirk þjóðareign á auðlindum. Réttara væri að kalla þetta réttum nöfnum, ráðstjórn eða markaðshagkerfi.

Stjórnarskráin

Nú á að nota stjórnarskrá lýðveldisins til að láta drauminn rætast um þjóðnýtingu sjávarútvegs og hugmyndin er þá að úthluta kvóta tímabundið með útboðum ríkisins. Slíkt kerfi hefur verið reynt í öðrum löndum með mjög alvarlegum afleiðingum og hruni í atvinnugreininni. Það þarf ekki sérfræðing til að sjá að með tímabundinni úthlutun mun enginn fjárfesta til langs tíma, en sjávarútvegur er mjög fjárfestingafrek atvinnugrein. Þeir sem bjóða í veiðiheimildir verða þá að hafa aðgang að skipum og vinnslum til að geta boðið í kvótann, sem augljóslega býður upp á offjárfestingu í greininni. Annað er, að slík óvissa myndi hafa veruleg áhrif á stöðu sveitarfélaga sem eru háð sjávarútveg og kæmust þeir ekki að við útboðið, og þá stæðu þau sveitarfélög eftir á vonar völ. Gegn þeim rökum hafa sósíalistarnir sagt að í slíkum tilfellum verði gripið til sértækra aðgerða af hálfu ríkisins.

Virk/óvirk þjóðareign

En hvers vegna að draga línuna við sjávarútveg? Stóriðjan er auðlindaháð og hefur notið góðs af hagstæðri orku, sem fengin er úr sameiginlegum auðlindum þjóðarinnar. Er þá ekki næsta skref að segja við eigendur þeirra fyrirtækja að framvegis verði aðeins samið við þá í tíu ár og síðan færi fram útboð á raforkunni? Dettur einhverjum í hug að stóriðja hefði byggst upp á Íslandi ef slík ákvæði væru jafnvel bundin í stjórnarskrá. Hvað með bændur, á að veita þeim tíu ára beitingarétt á afréttum í senn? Annað er sem ég hnýt um í grein Þorsteins er tilvitnun hans um ósvinnuna um óvirka þjóðareign, að aflaheimildir geti erfst milli ættliða. Ef slíkt er sett í stjórnarskrá að útgerðarmaður afhendi fyrirtækið til ríkisins þegar hann deyr, hvers vegna að einskorða það við sjávarútveg; má þá ekki setja slíkt ákvæði um t.d. stóriðju og bændur? Hvers eiga aðrir hluthafar í útgerð, t.d. lífeyrissjóðir, að gjalda við slík tímamót? Ég er þess fullviss að svona umræða gæti hvergi átt sér stað Norðurlöndum nema á Íslandi. Hvergi nema hér myndu stjórnmálamenn tala af slíku ábyrgðaleysi um eignarréttinn. Málið er að grundvöllur fyrir velgengni íslensks sjávarútvegs er eignarréttur á nýtingu aflaheimilda. Þess vegna erum við heimsmeistarar í sjávarútvegi og erum undantekning þar sem greitt er auðlindagjald fyrir uppsjávar og botnfiskveiðar til ríkisins

Afkoma sjávarútvegs

Fyrir nokkrum árum tók undirritaður þátt í að taka saman skýrslu um áhrif veiðigjalda á fjárfestingagetu útgerða. Það var á tímum hreinnar vinstri stjórnar sem hækkaði veiðigjöld verulega og höfðu hugmyndir um að bæta hressilega í. Niðurstaðan var sú að hefðu villtustu hugmyndir sósíalista náð fram að ganga hefði engin útgerð fjárfest í nýjum skipum, enda engin banki lánað þeim fyrir fjárfestingunni. Í þessari úttekt var ekkert pláss fyrir tilfinningar, bara grjótharðar tölur. Undanfarin tíu ár hafa veiðigjöld hækkað mikið og með ólíkindum hversu vel útgerðin hefur brugðist við því, en það er gert með aukinni samþjöppun þar sem minni útgerðir gefast upp og renna inni stórútgerðir. Það eykur framlegð og hefur dugað til að bregðast við hærri veiðigjöldum. Með frekari hækkun mun þessi þróun halda áfram, sem út af fyrir sig er þjóðhagslega hagkvæmt, en vilji menn feta þá slóð þá eiga stjórnmálamenn að segja það hreint út. Málið er að sjávarútvegur á Íslandi er heilbrigð atvinnugrein sem skilar miklum verðmætum inn í íslenskt samfélag. Hann skilar reyndar heldur minni hagnaði en meðaltal fyrirtækja í kauphöll og arðgreiðslur til eiganda eru minni. Aukin skattlagning á atvinnugreinina mun ekki skila neinum verðmætum, nema eins og áður hefur komið fram... með aukinni samþjöppun og stærri fyrirtækjum. Vankunnátta eða lýðskrum Með það í huga vekur það furðu undirritaðs að íslenskir stjórnmálamenn séu tilbúnir til að gera tilraun með atvinnugreinina, þrátt fyrir að dæmin séu til um að sú leið er ófær. Ástæðan er vonandi vankunnátta þar sem um flókið málefni er að ræða, eða hreinlega lýðskrum og stjórnmálamenn séu enn og aftur að nýta sér áratuga ófrægisherferð á greinina til að sækja sér atkvæði. Ef það fyrrnefnda er vandamál hjá Viðreisn skal benda þeim á að ræða við varaformanninn sem þekkir málefni auðlindanýtingar betur en nokkur annar Íslendingur.

Gunnar Þórðarson Viðskiptafræðingur