Lýðskrum

Benedikt Jóhannsson skrifar grein í Morgunblaðið 20. nóvember s.l. þar sem hann fjallar um lýðskrum. Nú ber ég mikla virðingu fyrir Benedikt og er honum sammála í einu og öllu sem fram kemur í pistlinum. Svo vitnað sé í fyrrverandi fjármálaráðherra þá lýsir hann lýðskrumaranum í grein sinni með eftirfarandi hætti:

• Hann finnur sér óvin
• Vekur ótta
• Skeytir ekki um sannleikann
• Sakar andstæðinginn um drottinsvik

Einnig að lýðskrumarinn kunni ekki að skammast sín og biðjist aldrei afsökunar og ráðist á þá sem eru honum ósammála.

Þetta eru orð í tíma töluð hjá Benedikt Jóhannessyni, fátt sem fer meira í taugarnar á undirrituðum en lýðskrum í íslenskum stjórnmálum. Tökum dæmi um efni sem er höfundi er hugleikið:

Íslenskur sjávarútvegur spilar í meistaradeild greinarinnar á heimsvísu og hefur trónað á toppnum um áraraðir. Það veitir honum einstakt samkeppnisforskot og gefur greininni möguleika á að skila mikilli verðmætsköpun fyrir íslenskt efnahagslíf.

Sjávarútvegur hefur ekki alltaf gengið svona vel og fram á níunda áratug síðustu aldar einkenndist íslensk efnahagslíf af gengisfellingum til að leysa vanda útflutningsgreina (sjávarútvegsins), þar sem vandanum var velt yfir á almenning með launalækkunum (gengisfellingum). Almenningur þurfti að bera þann bagga með lakari lífskjörum þar sem launahækkanir brunnu upp á báli verðbólgu og lífeyrissjóðir gufuðu upp. En hvernig sneru Íslendingar þessar óheillaþróun við þar sem landframleiðsla frá árinu 1980 á mann fór úr 3,9 milljónum króna á núvirði í 7,7 milljónum króna? Grundvöllur þessa árangurs voru breytingar í sjávarútvegi þar sem eftirtalin atriði skiptu mestu máli:

Útfærsla landhelginnar var ein af meginstoðum árangurs. Enginn möguleiki var að breyta vörn í sókn án yfirráða Íslendinga yfir auðlindinni. En það dugði ekki til þar sem óskynsamir stjórnmálamenn stóðu fyrir skuttogaravæðingu þar togara var komið fyrir í hverjum firði og vík. Svo var komið í upphafi níunda áratugarins að útgerðin var enn og aftur komin að fótum fram, sóknargeta flotans (með 100 skuttogurum) var tvöföld það sem fiskistofnar gátu gefið af sér. Hvað var þá til ráða? Reynt var að draga úr veiðum með sóknarkerfi sem dregur ekki úr sóknargetu en skapar lélega nýtingu skipakostsins þar sem kapp við veiðar ræður frekar en forsjá.

Stjórnvöld settu því á kvótakerfi og skilaboðin til útgerðar voru; Þið fáið aðgang að auðlindinni miðað við veiðar síðustu fjögurra ára, en þið takið sársaukann við að skera niður flotann og auka framleiðni. Með kvótakerfinu hefur öryggi sjómanna aukist mikið, enda sókn í vondum veðrum dregist mikið saman. Til að bæta kerfið enn frekar var framsal á veiðiheimildum sett í lög í upphafi tíunda áratugarins. Þá fyrst fóru hjólin að snúast til hins betra og vænkaðist nú hagur Strympu, sem var undirstaða þess að ná tökum á hagkerfinu og stöðugleika krónunnar. Ekki hefði verið hægt að koma Þjóðarsáttinni á án þess að útflutningsgreinar stæðu keikar í þeim slag til að ná niður óðaverðbólgu.

Fleiri atriði skiptu sköpun í velgengninni og ber þar fyrst að nefna að ráðamenn ákváðu að leggja tillögur vísindamanna Hafró (veiðiráðgjöf) sem grunn að sókn í fiskistofna. Veiðiregla var sett á mikilvægustu stofna og sá kaleikur tekinn frá stjórnmálamönnum að ákveða sókn, en eðli þeirra var að halda öllum ánægðum með meiri veiði. Stjórnmálamenn geta nú ekki ákveðið sókn í fiskistofna frekar en að ákveða stýrivexti!

En það var fleira sem máli skipti eins og stofnun samkeppnissjóða, AVS og Rannís, sem hafa verið bakhjarlar rannsóknar og þróunar í íslenskum sjávarútveg og gert hann þann tæknivæddasta í heimi og stuðlað að aukinni verðmætasköpun. Með samvinnu útgerðar, fiskvinnslu, rannsóknarstofnana og háskólasamfélagsins hefur náðst ótrúlegur árangur í bættum gæðum sjávarfangs og gert mögulegt að þróa vöru á heimsmælikvarða úr íslensku hráefni. Mikil áhersla er lögð á nýtingu aukaafurða og skapa verðmæti úr aukaafurðum sem áður var hent. Útflutningur á ferskum fiski væri ekki mögulegur án mikillar þekkingar, en sú vara hefur tvöfaldað verðmæti þorsks undanfarin ár. Grundvöllur fyrir þeirri framleiðslu eru mikil gæði og ekki síður afhendingaröryggi, sem kallar á öguð vinnubrögð og mikla þekkingu. Engin leið væri t.d. að afhenda þá vöru allt árið um kring án kvótakerfis, en afhendingaröryggi er grundvöllur á markaði. Norðmenn t.d. taka meginþorra þorskveiði sinnar í mars og apríl, en veiða lítið restina af árinu. Norskur sjávarútvegur er auðlindadrifinn á meðan íslenskur sjávarútvegur er hins vegar markaðsdrifinn. Við förum til viðskiptavinarins og spyrjum hvað hann vill og fetum okkur svo niður virðiskeðjuna, alla leið til veiða, til að tryggja rétta vöru. Allt þetta hefur gert það að íslenskur sjávarútvegur er heimsmeistari og skilar ótrúlegri verðmætasköpun  fyrir samfélagið. Það var því ekki úr takti að stjórnvöld hafi 2002 sett veiðigjald á greinina. Rökin voru þessi; við settum leikreglur sem hafa nýst sjávarútvegi svo vel að ríkið vill fá hlut af umfram hagnaði til að greiða kostnað ríkisins af greininni (Hafró, Fiskstofa o.fl.)

En hvað kemur þetta lýðskrumi við? Í gegnum tíðina hafa margir barist gegn þessari jákvæðu þróun, með odd og eggi. Nú væri hægt að kenna fáfræði um og margir hafi ekki vitað betur. Það má fyrirgefa slíkt, en það gengur ekki upp fyrir fólk sem situr á Alþingi og notar ræðustól þar til að halda fram rökleysu og jafnvel notað uppnefni og níð um sjávarútveg og þá sem þar starfa. Heilu stjórnmálaflokkarnir hafa verið stofnaðir til að kynda undir óánægju almennings við þessa jákvæðu þróun. Nú verður maður að trúa því að fólk sem kosið er á þing og tjái sig um um þessa mikilvægustu atvinnugrein landsmanna, setji sig inn í málin og viti hvað það er að tala um! Nema að þetta sé allt saman lýðskrum, þeir finni sér óvin sem er kvótagreifinn, veki ótta um að hann sé að ræna almenning sameiginlegri auðlind og hafa fjármuni af þjóðinni. Lýðskrumarinn hugar aldrei um sannleikann og sakar þá útgerðarmanninn um drottinsvik.

Ég treysti Benedikt Jóhannessyni vel en hann hefur hins vegar ekki tjáð sig mikið um sjávarútveg, hans yfirburðarþekking liggur annarsstaðar. Það sama verður ekki sagt um núverandi formann Viðreisnar sem hefur meðal annars gengt stöðu sjávarútvegsráðherra. Hún hikar ekki við að halda fram staðleysum um atvinnugreinina, og talar þar örugglega þvert á það sem hún veit. Það þarf ekki mikinn hagfræðing til að sjá að uppboð á aflaheimildum gengur aldrei upp. Lítið mál er að kynna sér það og líta til reynslu þeirra þjóða sem hafa reynt þá helstefnu. Undirritaður er frjálshyggjumaður en gerir sér grein fyrir að fullkomlega frjáls markaður gengur ekki alltaf upp (t.a.m. harmar almennings), Sem sjávarútvegsráðherra hafði núverandi formaður Viðreisnar í hótunum, um að hækka enn frekar veiðigjöld, við fyrirtæki sem stóð í hagræðingu á sínum rekstri. Hún hefur ítrekað talað niður sjávarútveginn og þá sem þar starfa og lítur á veiðigjöld sem tekjustofn fyrir ríkissjóð. Hvort greinin standi undir því og viðhaldi samkeppnisforskoti sínu virðist engu máli skipta.

Viðreisn var stofnuð af fólki með borgaraleg sjónarmið til að sækja um aðild að ESB. Sjálfstæðisflokkurinn hrakti marga frjálslynda kjósendur þangað inn, sem trúa á markaðshagkerfi og frjáls viðskipti milli aðila og landa. Eftir heimskreppuna í lok síðasta áratugs var ljóst að slík umræða átti ekki upp á pallborðið hjá kjósendum. Hvað var þá til ráða fyrir Viðreisn? Sækja á gamlar slóðir og hræða þjóðina með grýlunni um kvótagreifana?

Það er aðeins eitt nafn til yfir slíkt; lýðskrum. 

Frelsi einstaklingsins

Um daginn gekk ég ásamt fleirum hluta af Jakobsveginum á norður Spáni. Við fjalltopp einn komum við að minnisvarða um 92 einstaklinga sem voru teknir af lífi af böðlum fasista í borgarastyrjöldinni þar í landi, sem háð var frá 1936 til 1939. Þetta var fjöldagröf fjölskyldna, fólks á öllum aldri og meðal annars konur og börn. Með morðunum voru fasistar að senda skilaboð til íbúa héraðsins um að standa ekki með sósíalistum og lýðveldissinnum í styrjöldinni. Líkamsleifar fórnarlambanna fundust nýlega, um 80 árum eftir morðin, og reistur hefur verið minnisvarði um þennan hryllilega atburð.

Nú er það svo, að ganga um Jakobsveginn gengur að hluta út á íhugun og vangaveltum yfir lífinu og tilverunni. Þessi minnisvarði sótti svo á mig og ég upplifið álíka tilfinningu og þegar ég gekk um slóðir Berlínarmúrsins og sá fyrir mér þann þjóðarglæp sem kommúnistar frömdu í Austur Þýskalandi. Það sótti á mig hversu mikilvægt frelsi einstaklingsins, lýðræði og mannréttindi eru, ásamt ríkisvaldi sem þjónar einstaklingum en ekki öfugt. Það sló niður í huga minn þeirri einföldu staðreynd að hefði ég verið uppi á Spáni á þessum tíma hefði ég barist við hliði á sósíalista. Ég hefði aldrei getað fylgt málstað og stefnu fasista. Slíkt er algjörlega á móti öllu því sem ég trúi á og stend fyrir.

Nú er ljóst að sósíalismi er engu betri en fasismi, eins og hann birtist okkur í gegnum söguna. Sporin hræða; frá Sovétríkjunum sálugu, Kína Maos, Kúbu o.sfr. Enn sjáum við hvernig sósíalismi rústar heilu samfélögunum eins og í Venesúela og nú stefnir í hörmungar í Niguracua. Ég geri hér skýran greinarmun á krötum eins og stjórnað hafa í Evrópulöndum, þar sem lýðræði, frelsi og réttindi einstaklingsins eru höfð í hávegum, frá sósíalistum (kommúnistum). Lýðræðissinnaðir kratar notast við markaðshagkerfi til að byggja upp öflugt samfélag sem staðið getur undir velferðarkerfi og jafna kjör.

En hvernig hefði þá hægri maður eins og ég getað barist með sósíalistum á Spáni? Málið er að lýðveldissinnar (lýðræðisöflin) börðust með sósíalistum gegn helstefnu fasismanns. Í raun hefði altaf komið upp til uppgjörs milli þessara aðila ef sigur hefði unnist, en það voru fasistar undir forystu Fransisco Franco sem fór með sigur af hólmi. Fasistar töldu fólki trú um að þeir myndu virða eignarréttinn og halda í gamla góða siði, með stuðningi kaþólsku kirkjunnar og tryggja stöðugleika undir öflugu ríkisvaldi. Það sem fylgdi með í kaupunum var algjört vald ríkisins yfir einstaklingunum. Einstaklingurinn var til fyrir ríkið og fórnir til að viðhalda öflugu ríki, var réttlættur. Þarna kemur samlíkingin við sósíalismann en frjálshyggjan gerir ráð fyrir að ríkið sé til fyrir einstaklinginn.

 

Það er áhugavert að velta fyrir sér stöðunni í dag þegar fasismi er með vind í seglum í Evrópu og jafnvel Bandaríkjunum. Það er trúin á sterkan leiðtoga, sem blæs í seglin, manni sem getur leiðrétt meint óréttlæti og komið skikki á hlutina. Hann lætur verkin tala þar sem embættismenn og kerfið geta ekki staðið í vegi fyrir „leiðréttingunni“.  Eins mikið og það getur litið vel út að sterkur leiðtogi geti gengið í málin vafningalaust án þess að kerfið sé að þvælast fyrir og náð þannig skjótum „árangri“ þá er það dýru verði keypt og uppskeran önnur en sáð er til.

Nákvæmlega eins og Trump er að gera í Bandaríkjunum. Sem forseti getur hann í skálkaskjóli þjóðaröryggis sett reglugerðir um allskyns hluti og breytt samskiptum við vinaþjóðir sem allt í einu eru orðin ógn við þjóðaröryggi. Gengið er gegn þeirri meginstefnu Bandaríkjanna að auka alþjóðaviðskipti og í staðinn koma á einangrunarstefnu; sem verður öllum íbúum jarðarinnar til tjóns. Við upplifum það á þessum skrítnu tímum að brjóstvörn lýðræðisins er farin í stríð við fjölmiðla, og gætu sett kúrsinn í sömu átt og Ungverjar, Tyrkir og Rússar. Sannleikurinn skiptir engu máli og allt snýst um að segja hlutina nógu oft til að þeir verði sannir. Manni rennur kalt vatn milli skinns og hörunds þegar maður rifjar upp þá aðferðafærði úr sögu síðustu aldar.

Það sem undrar mig þó mest er sá stuðningur sem þessi öfl hafa hjá fólki sem maður hélt að tryði á lýðræði og frelsi. Tryði á borgaraleg réttindi, frjáls viðskipti og markaðhagkerfi, en stendur allt í einu með öflum sem geta aldrei samrýmst þeim hugsjónum. Í lokin vil ég hvetja alla til að lesa „Veröld sem var“ eftir Stefan Zweig þar sem lýst er uppgangi nasisma í Þýskalandi og Austurríki á síðustu öld. Það er hugsandi fólki þörf lesning og víti til að varast.