Glæpur og refsing

Við látum ekki hefnigirni ráða þegar við dæmum menn fyrir lögbrot. Það eru einkum þrjú markmið með refsingum; fælingarmáttur til að letja menn til afbrota, koma hættulegum mönnum úr umferð og betrunarvist þar sem reynt er að bæta brotamenn og koma þeim á rétta braut. Í réttaríkinu eru síðan dómstólar óháðir löggjafa- og framkvæmdavaldi og dæma samkvæmt lagalegum rökum. Ólíkt dómstóli götunnar sem lætur augnbliks hefnigirni ráða, eiga dómara að hafa í huga að alvarlegra er að dæma saklausan mann en sýkna sekan.

Þessa dagana standa yfir réttarhöld yfir fyrrum bankamönnum sem Íslendingar telja ábyrga fyrir HRUNINU. Það er mikilvægt að refsa þeim hafi þeir brotið lög, en við verðum líka að taka því verði þeir sýknaðir að fyrrnefndum ástæðum. Það gengur ekki upp að dæma menn til að öðrum líði betur, án sektar þeirra, eins og gert var við fyrrverandi forsætisráðherra, Geir Haarde.

Annar hópur sem tengist hruninu eru ofbeldismennirnir sem brutust inn í Alþingi og voru valdir, m.a. að líkamsmeiðingum starfsmanna þingsins og lögreglumanna. Áveðið var að fella niður lögsókn, þó öllum skilyrðum væri uppfyllt hvað varðar stöðu saksóknar að meir líkur en minni voru að þeir yrðu dæmdir sekir. Þarna spilaði pólitíkin inn, þó dómstólar eigi að vera henni óháðir, enda ljóst að pólitísk öfl æstu til þessara uppþota, til að vinna pólitískum hugðarefnum sínum forgang. Nú má spyrja hvort tilgangurinn helgi ekki meðalið og þarna hafi brotist út „réttlát reiði" og málið látið niður falla á þeim forsendum?

En það er engin slík réttlæting til! Fyrir 70 árum síðan ruddust Berlínarbúar út á götu og myrtu á annað hundrað gyðinga, brenndu hús þeir og lögðu hendur á eigur þeirra. Þetta var venjulegt fólk sem taldi sig með „réttláta reiði" í farteskinu. Þegar Hútúar myrtu Tútsis í Rawanda árið 1994 töldu þeir sig búa yfir „réttlátri reiði" og sama má segja um íbúa fyrrum Júgóslavíu sem gengu út og myrtu nágrana sína. En þetta er rangt og ekkert til sem réttlætir ofbeldisverk undir slíkum fölskum forsendum. Í myndinni Jagten er sagt frá manni sem er ranglega sakaður um glæp og hvernig samfélagið dæmir hann miskunnarlaust. Fólk fær tækifæri fyrir sína lægstu hvatir í skjóli almenningsálits augnabliksins. 

Það er rétt að hugleiða þetta núna á aðventunni og hugsa til þess sem einn mesti heimspekingur sögunnar færði mannkyni hinn réttláta og umburðalinda guð sem var tilbúin að fyrirgefa þeim sem brutu af sér. Á þeim tíma, fyrir tæpum 2000 árum þekktust slíkir guðir ekki, enda miskunnarlausir og refsiglaðir. Þetta var ástæða þess að gyðingar samþykktu ekki þennan guð og bíða enn eftir sínum Messías. En Jesú breytti heiminum og gildismati kristinna manna um aldur og ævi. Ekki þannig að eingin brjóti boðorðin, heldur vitum við hvað er rétt og hvað er rangt. Við gerum ráð fyrir fyrirgefningunni látum hefnigirni ekki ráða för.

Að fara í manninn en ekki boltann

Þegar Þorsteinn Pálsson reit einn af sínum meistarapistlum í Fréttablaðið, "Af kögunarhóli Þorsteins Pálssonar" þótti utanríkisráðherra hann sneyða full nærri Framsóknarflokknum. Í staðin fyrir að svar Þorsteini efnislega, en greinin var mjög málefnaleg, ritaði hann svívirðingar um Þorstein á bloggi sínu. Gerði lítið úr honum á alla lund, en komst algerlega hjá því að svara greininni sem slíkri.

Mér þótti svo leitt að sjá í Fréttablaðinu dag þar sem Sighvatur Björgvinsson fer á svipuðu gönuhlaupi. Umræðuefni Sighvats var umfjöllun vefsóða um Hannes Hólmstein,sem hafði vogað sér að mæta í Spegilinn til að ræða um John F. Kennedy fyrrum Bandaríkjaforseta. Þar hafði hann vogað sér að hrósa Bandaríkjunum sem samfélagi, en slíkt er dauðasök, sérstaklega í þætti sem nánast er ætlaður vinstrimönnum.

En í staðin fyrir að taka efnislega á málum fellur fyrrverandi ráðherra í þá gryfju að úthúða Hannesi sem persónu og segja af honum allskyns "sögur". Þar skiptir litlu hvort þær eru sannar eða lognar, tilgangurinn helgar meðalið. Ég hef alltaf borið virðingu fyrir Sighvati en þarna setur hann niður fyrir mér!

Við verðum að geta tekist á um málefni án þess að hnýta í menn með slíkum sóðaskap og þarna birtist.

Samningur JPMorgan við Bandaríska ríkið

Jamie Dimon forstjóri JPMorgan bankans í BNA var þvingaður til að bjóða hæstu skaðabætur sem nokkuð fyrirtæki hefur greitt Bandaríska ríkinu og setti um leið nýtt viðmið í sektargreiðslum vegna vafasamra viðskiptahátta. 13 miljarða dollara! Það gerir rúmlega 1.6 trilljónir króna! Skilur einhver þessa upphæð?

Bankinn var tilbúin að greiða þetta, sem er reyndar aðeins hálfur hagnaður ársins, til að losna við málaferli.