Mikilvægi eignarréttar

Stjórn fiskveiða
Í grein sem Guðjón Arnar Kristjánsson ritar í Fiskifréttir undir heitinu „Er leitað að sátt?“ ræðir höfundur um innleiðingu kvótakerfisins og telur það hafa verið sett á vegna hruns í þorskstofninum. Þetta er mikill misskilningur en kvótakerfið var sett á 1984 til að ná efnahagslegum markmiðum, þar sem veiðiflotinn var orðin miklu öflugri en afkastageta veiðistofna gaf tilefni til. Það þurfti ekki kvótakerfi til að takmarka veiðar og byggja upp fiskistofna! En aðrar hugmyndir að stjórnun veiða s.s. sóknarmarksleiðin kölluðu á mikla sóun og var metin nánast ómöguleg til að byggja upp atvinnugrein sem skila myndi arðsemi til framtíðar. Guðjón var mikill talsmaður sóknarkerfis og ásamt mörgum bentu á þá leið sem Færeyingar ákváðu að fara við stjórnun fiskveiða. Staðan hjá frændum okkar í dag er sú að botnfiskveiðar þeirra hafa hrunið og greinin er rekin með miklu tapi, þar sem kostar fleiri krónur að sækja fiskinn en hann skilar í verðmætum. Færeyingar hafa farið ranga leið með sína fiskveiðistefnu og lítið ber á þeim núna sem um áratuga skeið börðust fyrir innleiðingu sama kerfis hér á Íslandi. Það er rétt að benda á aðra staðreyndavillu í máflutningi greinarhöfundar um að LÍÚ hafi barist fyrir kvótasetningu, en hún var mjög umdeild í þeirra röðum.
Neikvæð umræða
Umræðan um þetta mikla hagsmunamál þjóðarinnar hefur verið á neikvæðum nótum þar sem reynt hefur verið að gera íslenska útgerðamenn tortryggilega og nánast að óvinum þjóðarinnar. Þessi aðferð er svo sem vel þekkt í sögunni, en fer alveg á mis við faglega og skynsamlega umræðu. Upphrópanir og frasar eins og; „kvótagreifar“og „sægreifar“ er notað í röklausri umræðu og hagsmunasamtök þeirra kölluð „grátkór“, sem er mjög gildishlaðið orð. Þessi umræða er engum til sóma og sérstaklega ekki fólki sem á stöðu sinnar vegna að taka ábyrga afstöðu í einu mesta hagsmunamáli þjóðarinnar, t.d. þingmenn. Þrátt fyrir einstakan árangur íslensks sjávarútvegs hafa forsvarsmenn atvinnugreinarinnar þurft að sitja undir slíkri umræðu. Þegar Guðjón talar um velgegni norsks sjávarútvegs gleymist að nefna að íslenskur sjávarútvegur skilar mun hærra framlegðarhlutfalli en norskur, einmitt vegna þess að við búum við skynsamara og betra stjórnkerfi fiskveiða en þeir.
Eignarréttur og spilling
Það sem áðurnefndur greinarhöfundur virðist ekki skilja, er að einmitt vegna eignarréttar á nýtingu afla við Íslandsmið hefur þjóðin náð þessum árangri í sjávarútvegi, þar sem bein tenging veiða, vinnslu og markaðar hámarkar verðmætasköpun. Í bókinni „The Rational Optimist“eftir Matt Ridley, er rætt um mikilvægi eignarétta á afkomu þjóða. Þar kemur fram að ein ástæðan fyrir fátækt í Afríku er skortur á eignarétti og einmitt í þeim löndum innan álfunar sem búa við tryggan eignarétt ganga hlutirnir betur. Þrátt fyrir að Botswana hafi gengið í gegnum allskyns hremmingar, jafnvel á Afrískan mælikvarða, hefur ríkið búið við mesta hagvöxt í heimi þrjátíu ár eftir sjálfstæði, um 8% á ári. Einmitt vegna menningar sem byggir á eignarétti og tryggir hann. Öðru máli gegnir í Egyptalandi þar sem eignaréttur ekki virtur og tekur um 14 ár að fá lóð undir íbúðarhús. Nánast enginn bíður eftir því og íbúar landsins byggja því ólöglega. Fyrst hæð handa sjálfum sér og síðan nokkrar hæðir ofaná fyrir ættingja og vini, til að fjármagna bygginguna. Ekki er hægt að veðsetja ólöglega eign og því ekki hægt að fá lán. Til þess að þetta gangi nú upp þarf að múta embættismönnum til að fá frið, en spilling fylgir fast á eftir skorti á eignarétti. Kostnaður samfélagsins er óhóflegur vegna þessa þar sem komið er í veg fyrir eðlilega nýtingu fjármagns.
Pólitísk úthlutun gæða
Þetta væri einmitt raunveruleikinn ef Halldór Ásgrímsson hefði ekki með harðfylgi komið kvótanum á í íslenskum sjávarútveg og ríkið hefði fengið yfirráðarétt yfir nýtingu sjávarafla. Með því tryggði hann eignarétt á nýtingarétti afla og snéri þannig viðvarandi tapi útgerðar í arðsemi sem er einstök á heimsvísu. Flestar þjóðir stefna nú í þessa átt með sinn sjávarútveg.
Byggðakvótinn er einmitt gott dæmi um um skort á eignarétti þar sem pólitískir aðilar útdeila gæðum til þeirra sem eru þeim þóknanlegir. Ekki er horft til arðsemi við þá úthlutun og mörg dæmi um misbeitingu á þessu valdi, enda er hver höndin upp á móti annarri við úthlutun byggðakvóta. Á hverju ári hafa menn tekist á um þessa úthlutun í mínum heimabæ og er árið 2015 þar engin undantekning og lítil sátt um ráðslagið.